Chapter 18 - Part 2

श्री गुरुभ्यो नमः ।श्री कृष्णपरमात्मने नमः। अस्माकं जीवनेषु बहुषु सन्दर्भेषु समुचित धर्मविचक्षण निर्धारणं कर्तुं वयं संभ्रमस्थितिं अनुभवयामः|धर्मविचक्षणं सर्वदा सुलभतरं न| वसिष्ट वामदेवा इत्यादि महापुरुषेषु धर्मं धर्मरूपेण एव भासति| ते सदा सत्प्रवर्तन मार्गेन चलन्ति| तेषां कृते कदापि द्वन्द्व विचारान् न पीडयन्ति| ते सर्व सृष्टिं समभावेन पस्च्यन्ति| केचन जनाः स्वभावरीत्या अधर्म, अवैदिक च भावान् धारयन्ति|किन्तु बाह्यजगति दंबेन सत्प्रवर्तनचाराः साद्रुशाः व्यवहारन्ति| कलियुगे ते एव राक्षाशाः शठाः च| तेषां समीकरणं कर्तुं बहुक्लिष्टः विषयः| तृतीय वर्गे बाह्य जगति अवैदिकाः दृश्यन्ते कितुं ते परमपावन योगिपुरुषाः भवन्ति| ते संध्यावन्दनादि नित्यनैमित्तिक कार्याणि न कुर्वन्ति किन्तु ते आत्मज्ञानं प्राप्य सदा भगवति रमन्ति| चतुर्धा वर्गे अधर्म जनाः सदा अधर्ममार्गे कर्याचराणां कर्तुं इच्छन्ति|त्रिंशत् त्तम श्लोके भगवान् यदी कोऽपि बुद्दीं सत्वगुणे एव सदा स्थापयति चेत् सः सर्वदा धर्ममार्गेन,विना विचलितेन सर्व निर्णयानि कर्तुं शक्यन्ते - इति उक्तवान्। यदी मोहेन ममकारेण च धर्माधर्म निर्णयं क्लिष्टं भवति चेत् सा बुद्दिः राजसिक बुद्दिः भवति।मूर्खाः अधर्म आचरणं एव धर्मोचितं इति भावयन्ति - ते तामसिक बुध्याः पीडिताः ।दृष्टान्त रूपेण माहभारते कौरवाः द्रौपद्याः अवमानं रज्यसभे कर्तुं प्रयत्नं कृतवन्तः । एकः वार्ताहारः दुर्योदनस्य आदेशानुशारेण 'सा कौरवाणां दासी - इति गोषितवान"। महासाध्वि द्रौपदी कौरवसभे 'राजः धर्मराजः द्यूत क्रीडे स्वस्य पराजितानन्तरं मम पणं कृतवान वा अथवा मम पणं कृत्वा स्वस्य पराजयं प्राप्तुवान् वा - इति प्रश्नं कौरव ज्येष्टं भीष्मं प्रुच्चतिवति। यदी धर्मराजः स्वस्य पराजयानन्तरं द्रौपद्याः पणं कृतवान् चेत् धर्मराजः कथं तत् पणस्य योग्यता प्रप्तुवान् - इति द्रौपद्याः भावना अभवत्।भीष्मः मोहावेशेन राजसिक बुद्ध्या समुचित धर्मानिर्णयनं न कृतवान्।महाभारते अन्य एकं दृष्टान्तं एते सन्दर्भे पश्यामः। अज्ञातवशानन्तरं विराटराज्यस्य रक्षणार्थं कौरवाणां गोशयात्रायाः युद्दे अर्जुनं दृष्ट्वा दुर्योदनः निर्देशित त्रयोदशवर्षाणि समयं न अभवत इति चिन्तयित्वा भीष्मं पुनः संयक्रीत्या कालगणनम् कर्तुं अपेक्षितवान्। किन्तु सः भीष्मस्य उत्तरेन न संतुष्टं प्राप्त्वा पुनः धर्मराजस्य अभिप्रायं प्राप्तुं एकं वार्त्ताहारं प्रेषितवान्।धर्मराजः कदापि स्वप्रयोजनार्थं अथवा स्वर्धबुध्या सह धर्मविरुद्दकार्याणि न करोति।सः सदा सात्विकबुध्या एव व्यवहरति। सनातन वर्णाश्रमे ब्रह्मणा क्षत्रिय वैश्य शूद्र च विधिविधानान् तेषां लक्षणानाम् अनुशारेण निर्देशितवन्तः। वर्णाश्रम जीवनं समुचितदायित्वं अपि नियोगयति।शमः दमः तपः शौचं आर्जवम् एव च ज्ञानं विज्ञानम् आस्क्तिक्त्वं स्वभावजम् ब्रह्मकर्म - इति भगवान् सूचितवान्।यदी ब्रह्मणाश्रमे स्थित्वा कोऽपि भगवता परिभाषित गुणैः जीवनं न यापयति चेत् सः भगवतः प्रसन्नताम् कदापि न प्राप्नोति। अश्वत्तामः गुरुपुत्रः ब्रह्मणः च।किन्तु सः अन्ते कृष्णस्य शापं प्रप्तवान्।द्रोणाचार्यः महत् शक्तिसंपन्नः शाश्त्रविशारदः च।सः कुरुक्षेत्रसंग्रामे ब्रह्मणा वर्णाश्रमं त्यजित्वा क्षत्रियधर्मानुष्टानं कर्तुं निस्च्यतिवान्।तत् कारणे भगवतः अनुग्रहं न प्राप्नुवान्।संजयः सूतवर्ण संजातः।सः तस्य वर्णाश्रमधर्मं निश्कपटरूपेण आचरितवान्।सर्व जनाः संजयस्य मोखेण अमोघ दिव्य च भगवद्गीतायाः उपदेशं प्राप्नुवन्ति। विदुरः शूद्रकुल संजातः, किन्तु सः भगवतः अतीव संनिहितः अभवत्। भगवान् एव सर्वसृष्ट्याम् त्रिगुणातीतः।किन्तु वर्णाश्रम महत्वं बोधितुं, भगवान् स्वयं राजसूययाग समये मुनीनाम् पादसेवाम् कृत्वा शूद्रवर्णाश्रम धर्मं अपि आचरितवान्। तावत् कर्माणि कुर्वीत न निर्विद्येत यावता। मत्कथाश्रवणादौ वा श्रद्धा यावन्न जायते ।। यदी कोऽपि सततं श्रवण कीर्तन इत्यादि भक्तिसाधनैः संपूर्ण भगवदनुग्रहं प्राप्नोति चेत् सः अपि गुणातीतः भविष्यति।तस्य कृते आत्मज्ञानं तदनुश्रितं मोक्षप्राप्तिं अपि संप्राप्यति।किन्तु यावत्पर्यन्तं सर्वेषां कृते स्वधर्मानुशरणं इत्य्क्ते वृत्तिधर्मानुशरणं एव परमो धर्मं भवति । भगवान् एव सर्वजनानां प्राकृतिक स्वभावान् संपूर्ण रीत्या जानाति।।सर्वे सर्वदा तेषाम् इष्टानुशारेण व्यवहरितुम् स्वतन्त्रताः न।सर्व जनानाम् आत्मस्वभावान् भौतिकत्रिगुणात्मिका अधीने भवन्ति।अर्जुनः सुक्षत्रियः।सः तात्कालिकभावावेशेन युद्दस्य विमुखता व्यक्तं कृतवान्।किन्तु सः कथं दीर्घकालपर्यन्तं असहाजरीत्या भवितुं शक्यते? कमपि स्वस्य निज स्वभावविरुद्दभावेन दीर्घकालं व्यवहरितुम् न शक्यन्ते।किमर्धम्?सकलप्राणिषु भगवान् स्वयं स्थित्वा तेषां कर्म गुणानुशारेण तेषां जीवनविधानं निर्धारयति।कदापि कोऽपि सर्व स्वतन्त्रः न भवितुं शक्यते।"इदं न मम" एतस्य भावनेन संपूर्ण शरणागतिं कर्तुं विना किमपि अन्य साधनं नास्ति।भगवदनुग्रहात् परमां शान्तिं प्राप्नुवन् शाश्वत स्थानं लभति।बहवः अन्य धर्माः अविश्वास जनानां हतं कर्तुं आदेशं ददति।समाजे संकुचितचिन्तना एव वृद्दीं कुर्वन्ति।MY WAY OR HIGHWAY - एतस्य भावना कदापि समजश्रेयस्करम् न भवति।मानवमेधा अतीव गतिशीला अस्ति।सायाः अशाश्त्रीयविधानैः नियत्रणं करोति चेत् मानवजीवने तीव्र संक्षोभस्थित्याः उत्पन्नं भवति। एतस्य वर्षस्य मे माशे यदा अहं भारतदेशात् अमेरिका देशं आगतवान् विमाने मम सहयात्रिकः एकः zaambiyaa राष्ट्रस्य व्यक्तिः अभवत्।आरम्भे अहं सया व्यक्तया सह संबाषणं कर्तुं विमुखता आसम्।किन्तु सा बहुदीर्घायात्रा अभवत्।किञ्चित् समयानन्तरं अहं zambia देशस्य राजकीयपरिस्थितीनाम् विषये प्रुच्चतिवान्।zambia राष्ट्रं प्रजातन्त्रराष्ट्रः किन्तु तस्मिन् राज्यपालने अतीव church प्रबलं वर्तते।यदी कोऽपि तत्मतनियमानुशारेण न व्यवहरति तर्हि तस्य कृते राज्यलाभान् न लभति।किन्तु एतस्य मार्गेण मम व्यक्तिगत जीवने कतिपय अध्यात्मिक प्रश्नानां निरपेक्षसमधानानि अहं प्राप्तुं न शक्योमि।अहं विवेकानन्द, रमण महर्षि राम कृष्ण परमहंस च इत्यादि बोधनैः बहुअकर्षितः अस्मि। तान् उपदेशान् आचरयित्वा मानशिक् उपशमनं प्राप्तुं प्रयत्नं करोमि - इति मम सह् यात्रिकेन उक्तम्। अहं तस्य भाषणं श्रुत्वा विस्मयचकितः आसम्।अस्माकं जीवने संप्रप्तित आध्यात्मिक परिग्रहज्ञानस्य सततं नवीकरणं अतीव आवश्यकं भवति।देशकालपरिस्थितीः अनुशारेण वयं एतस्य ज्ञानस्य अवलोकनं कृत्वा एव मनसि शान्तिं प्राप्तुं शक्यन्ते।बलेन आलम्भनं करोति चेत् मनसि तीव्र संक्षोभं निश्चयेन भवति। तद् कारणे भगवान् सर्वोत्कृष्ट ज्ञानोपदेशं यावत्पर्यन्तम् कृत्वा अन्तिम निर्णयं कर्तुं “यथेच्छसि तथा कुरु” - इति उक्त्वा अर्जुनाय स्वेच्छा दत्तवान्। सर्वधर्मान्परित्यज्य मामेकं शरणं व्रज | अहं त्वां सर्वपापेभ्यो मोक्षयिष्यामि मा शुच: भगवान् तस्य उपदेशस्य परिसमाप्तं कुर्वन् समस्त भगवद्गीतायाः मकुटसन्देशं दत्तवान्।भगवान् श्री कृष्ण परमात्मनः स्वयं चतुर्धा अध्याये यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत | अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम् इति उपदेशं दत्वा स्वस्य अवतार प्रयोजनम् स्पष्टेन प्रकटयतिवान्।तर्हि भगवान् पुनः प्रतिपक्षित संदेशं किं कारणेन दत्तवान्?भगवान् एव धर्मस्वरूपः।यदी कोऽपि पावनः भगवतः शरणागतिं करोति चेत् तस्य धर्मचारित्रस्य दायित्वं स्वयं भगवान् एव स्वीकरोति।तस्य कृते धर्माधर्मनिर्णय दायित्वं अपि सः एव निर्वहयति।भगवान् केवल धर्मपरित्यजं कर्तुं न बोधितवान्, अनन्तरं "शरणं व्रज" इति उक्तवान्।एतस्मिन् श्लोकस्य अनेक निर्वचनानि व्याख्यानानि च सन्ति, किन्तु अहं मम ज्ञात अर्थं प्रकटी कर्तुं प्रयत्नं कृतवान्। भगवान् श्रीकृष्णः स्वस्यजीवनपर्यन्तं एतद् दिव्यउपदेशं अनेकसंदर्बेषु बोधयितुं अशक्यत्।किन्तु भगवान् समीचीनश्रोतुः निरीक्षणं कृतवान्।अपात्र दानं कदापि शास्त्र संमतः न।सद्गुरुः केवल ज्ञान उपदेशं न करोति।सः शिष्यस्य योग्यातानुशारेण कस्य ज्ञानोपदेशं करणीयं - एतस्य निश्चयं करोति।सत्विद्या सर्वेषां कृते समानरीत्या उन्नति न करोति।कुतर्क जनानां कृते सत्विद्यायाः उपदेशं न करणीयं।अन्ते संजयः सकलऐश्वर्यस्य सर्वविजयस्य सकलसंवृद्द्याः सकलधर्मस्य च अस्थित्व सरलसूत्रं उक्तवान्। यत्र योगेश्वर: कृष्णो यत्र पार्थो धनुर्धर: | तत्र श्रीर्विजयो भूतिध्रुवा नीतिर्मतिर्मम || 78|| भगवतः श्रीकृष्णस्य उपदेशं श्रुत्वा अर्जुनः तस्य संभ्रमचित्तं त्यजित्वा कर्तव्यस्य कृते आकर्षितः अभवत्।किन्तु परोक्षरूपेण समानउपदेशं श्रुत्वा धृतराष्ट्रः तस्य मोहं न त्यजितवान्।वयं किं मार्गं चिनुमः संपूर्णरीत्या अस्माकं निर्णयं एव भवति। गत द्वौ वर्षपर्यन्तं भगवद्गीतायाः पठनं मम जीवने कान् प्रभावान् आनयति?आदौ एतस्याः कक्षायाः मम कृते संस्कृत बषावर्धनं इति अहं चिन्तयतिवान्।इतः पूर्वम् अहं कदापि भगवद्गीतायाः पठनं अथवा श्रवणं अथवा उच्चारणं न कृतवान्।अहं आरम्भदिनेषु यदी कस्यापि श्लोकस्य व्याकरणम् अथवा तात्पर्यम् लिखितवान् चेत् बहुगर्वभावं अनुभवयतिवान्।भावकथनान्तरं तस्य youtube link बहून् जनान् प्रेषयित्वा तेषां प्रतिस्पन्दनस्य कृते प्रतीक्षा कृतवान् आसम्।क्रमशः भगवतः गीतोपदेशस्य बहूनि सूत्राणि मम जीवनविधाने न प्राप्य निरुत्साहभावना अनुभूतवान्।पुनः पुनः भगवतः अस्माकं कृते दया द्रष्ट्वा पुलकितवान्।भगवद्गीतायाः गम्भीरज्ञानं समग्ररीत्या अहं कथं अवलोकनं कर्तुं शक्योमि - यदा कक्षायाः समाप्तकालम् आसन्नं अभवत् एतस्य भावनेन किञ्चित् व्यकुलितः आसाम्।यदी भगवतः उपदेशित न्युनतमं एकं श्लोकं अपि मम जीवने मम जीवनस्य आचरण विधाने सम्यक् रीत्या स्थापयामि चेत्, मम जीवन परमोद्देश्यम् सार्धकं भवति - इदानीम् इति अहं मन्ये।एतस्मिन् भगवद्गीतायाः प्रयाणे सद्गुरोः परिचयं सत्संग सान्गत्यं मम कृते लभति।अहो ! एतद् केवल मम पूर्वजन्म सुक्रुतफलितमेव खलु।

Chapter 16 Summary

श्री गुरुभ्यो नमः ।श्री कृष्णपरमात्मने नमः। षोडशोध्याये भगवान् अतीव सरलता मार्गेन मनुष्याणां द्वयोः स्वभावयोः विषये अर्जुनं बोदितुं आरम्बं कृतवान्।शात्रौपदेशान् अनुसरयित्वा, सत्वगुणानां वृद्दीं कृत्वा, मनसः शुद्दीं कृत्वा क्रमशस् वयं दैवीगुणानां संपत्तिं प्राप्तुं शक्नुमः। एतस्य अध्यायस्य आदौ भगवान् षट्विंशति दैवीगुणानि उल्लेखितवान्।भगवान् दैवीगुणस्वभावानाम् विषये कथयन् मकुट स्थाने "अभयं" स्थापितवान्।भीरुः यद्यपि सकलसम्पदान् प्राप्य कदापि सन्तोषेण जीवनं यापितुं न शक्नोति।सः निश्चायकसमयेषु संतुलितः न भवति।एकस्मिन् समये एकः राजः तस्य राज्यं नष्टं जातम्।तस्मात् अष्टलक्ष्मीषु सप्तलक्ष्म्यः दूरं गच्छन्ति। किन्तु सः राजः धैर्यलक्ष्मिं न त्यजितवान्। तेन कारणेन सः पुनः शेषलक्ष्म्यः प्राप्तवान्। अनन्तरं भगवान् सत्वसंशुद्ध्याः लक्षणं प्रस्थावितवान्।कोऽपि लक्ष्यसाधननिमित्तं अन्तःकरण सुद्दिः अतीव आवश्यकं भवति।एतस्मिन् सन्दर्भे एका कथा पश्यामः। एकः राजः तस्य राज्यस्य चतुरङ्गबलाध्यक्षस्य अधिपतिम् नियुक्तस्य निमित्तं द्वौ महायोधौ चिनोतिवान्।किन्तु द्वयोः एकः एव ताम् पदवीं नियोजितुं शक्यते। तेन कारणेन सः एका अन्तिमपरिक्षा कर्तुं निस्चयितवान्।सः तौ योधौ एकं अरण्यं गत्वा एकं विशेषवस्तु आनेतुम् आदेशं कृतवान्। यः प्रथमं तद्वस्तु प्राप्नोति सः एव चतुरङ्गबलाध्यक्षस्य अधिपतिम् भवितुं अर्हति - इति सः राजः प्रकटितवान्। यदा तौ द्वौ योधौ तत्वास्तु अन्वेशानार्धं अरण्यं गतवन्तौ एकः व्याग्रः तौ उपरि आक्रमणं कृतवान्।प्राणरक्षनार्धं एकः योधः एकं वृक्षं आरूढवान्।द्वितीयः भयेन पलायनं कृतवान्।किञ्चित् समयानन्तरं तत् व्याग्रः तत् प्रदेशात् निर्गतवान्। प्रथम योधः अरण्ये तानि वस्तूनि गृहीत्वा राजम् समीपं गतवान्।अनन्तरं द्वितीययोधः अपि तानि वस्तूनि गृहीत्वा स्वस्थलं गतवान्। तत् राजः पृथक् पृथक् तौ योधौ वस्तूनाम् साधनस्य पद्दत्याः विवरणं अपेक्षितवान्। प्रथमयोधः यथा अभवत् तथा एव उक्तवान्।किन्तु द्वितीययोधः संपूर्ण भिन्नेन "अहं व्याघ्रेण सह भीशनयुद्धं कृत्वा व्याघ्रं हतं कृत्वा तानि वस्तूनि आनीतामि" - इति उक्तवान्। किन्तु तत् राजः बहुचतुरः। सः तौ योधयोः पश्चात् कतिपय गूढाचाराः अपि प्रेषितवान्। सः प्रथमयोधं चतुरङ्गबलाध्यक्षस्य अधिपतिम् नियिक्तवान्। यः चित्तशुद्दीं न प्राप्नोति सः एतस्य अत्युत्तमपदवीं अधिष्टितुं न शक्नोति - इति उद्गोषितवान्। दानम् अपर प्रमुख दैवी गुणः भवति।यदी कोऽपि सत्कर्मस्य निमित्तं अपेक्षित संपत्तिं संतोषेण विना गर्वेन ददाति चेत् तत्कर्म दानम् वक्तुं अर्हति।यः दानं भगवद्सेवा साद्रुशा अनुभवति सः एव निष्कपट दाता भवति। भौतिकदानं जानानां कृते तात्कालिक उपशमनं ददाति किन्तु अध्यात्मिक दानं भगवद्विमुखतयाः भावनायाः दूरं करोति। दैवीस्वभावस्यगुणानाम् बोदयित्वा भगवान् असूरिस्वभावानां विषये उक्तवान्।आसूरीगुणजनाः सत्प्रवर्तनस्य दुष्टप्रवर्तनस्य मध्ये अन्तरम् न जानन्ति।आधुनिककाले सर्व व्यवहाराणाम् कृते आमोदं लभति।This is called woke culture।यदी कोऽपि दुष्ट कर्माणि कुर्वन्ति चेत् अपि आक्षेपं न करणीयं।सर्व न्याय व्यवस्था शुष्कवादनस्य निमित्तं कालयापं कर्तुं इच्छन्ति।आसूरीगुणजनाः सदा विमूढभावेन वर्तन्ते। ते सदा काममोहक्रोधलोभस्य पीडिताः भवन्ति।ते जीवनपर्यन्तं तेषां आसूरी सवभावानां कारणे अनेकजनेषु शत्रुभावने व्यवहरन्ति।कथं कस्मिन्नपि शत्रुभावना उध्भवति? आसूरीगुणसंपन्नाः सर्वदा लोभेन अनुसूचित कामचिन्तनानि क्रुवन्ति।यदी तेषां कामवाञ्छाम् सफलं न भवति चेत् ते क्रोधपीडिताः भवन्ति।तत्कारणे ये तेषां कामानां अवरोधं कृतवन्तः ते शत्रवः - इति मन्यन्ते।महाभारते कुरुक्षेत्रे एकस्मिन् सन्दर्भे दुर्योदनसात्यकयोः मध्ये युद्दम् अभवत्।सात्यकिदुर्योदनौ वस्तुतः द्रोनाश्रमे उत्तमौ मित्रौ स्तः।वर्तमानस्थित्याः कृते दुर्योदनः विना पञ्चात्तापेन "अहो! एषा स्थितिः मम राज्यलोभस्य कारणेन एव संभवति खलु।", इति उक्तवान्।दुर्योदनः तस्य आसूरीप्रवृत्ति कारणेन समग्रम् परिसरं कलुषितं कृतवान्। तदैव आसूरीगुणजनाः समाजस्य कृते अतीव अपायकाराः भवन्ति।यदी वयं दैवी गुणान् वृद्दीं कुर्मः चेत् केषामपि कृते शत्रुभावना न भवति।समनकाले धर्मराजः कौरवैः सह विना शत्रुभावनेन एव युद्दम् कृतवान्।सः धर्माचरणस्य कर्तव्यस्य कृते एव युद्दम् कृतवान्।रामयणकाले अपि भगवान् श्री रामचन्द्रः रावणं तस्य शत्रुः इति न कदापि चिन्तितवान्।सः केवल क्षत्रिय इत्युक्ते स्वधर्मनिर्वहणार्धम् एव रावणवधं कृतवान्।यदा विभीषणः रावण मरणान्तरम् अन्त्येष्टिकर्माणि कर्तुं निराकरणं कृतवान् भगवान् श्री रामचन्द्रः स्वयं तद्कार्यं कर्तुं उद्युक्तवान्। किन्तु असूरिगुणजनाः सदा काममोहिताः भवन्ति।यदा तेषां कामनाः फलन्ति, ते अहङ्कारं प्राप्नुवन्ति।अहं बलवान्, शक्तिमान्, धनवान्, प्रभुः च इत्यादि मनोभावैः सदा पीडिताः भवन्ति। आढ्योऽभिजनवानस्मि कोऽन्योऽस्ति सदृशो मया | यक्ष्ये दास्यामि मोदिष्य इत्यज्ञानविमोहिता: अहं यज्ञकर्माणि करोमि।अहं दानानि ददामि।अहं धनिकः।मम बन्धुजनाः उन्नतस्थाने स्थिताः। सद्रुशोमया कः?एतेषु भ्रमेषु तेषां जीवनं यापयन्ति।"सद्रुशोमया" - इति कस्य विशेषणं भवति?स्वयं भगवान् एव खलु। किन्तु यदी केऽपि देवानां कृते यज्ञयगकर्माणि कुर्वन्ति चेत् ते कथं आसूरीगुणानि संप्राप्यन्ति? यज्ञकर्मणाम् निर्देशनं भगवता एव दत्तं खलु ? भेरी मृदन्गभिरुतं मुख्यैःक्षागरुचन्दनैः महाजनैः समाकीर्णं सिम्हैरिव महद्वनम् । यदा श्री अन्जनेयः सीतान्वेषानार्धं लङ्कानगरं प्रविष्टवान्, सः ब्राह्मीमुहूर्ते बहवः राक्षसाः नित्यार्चानाः कुर्वन्तः आसन् द्रष्टवान्।लङ्कानगरे अन्जनेयेन यज्ञयागकर्माणि नित्यं दर्शितानि। सदा लङ्कानगरे दिव्यशङ्कगोषनिनादानि श्रोतुं शक्यन्ते। बाह्ये लङ्कानगरं अतीव रमणीयं सुन्दरं सांप्रदायभरितं मङ्गलम् च किन्तु तद्नगरं भगवद्प्रियं - इति वक्तुं कदापि न शक्यते।कथं यज्ञवैदिककर्माणि भगवद् सम्मतः न? एतस्मिन् सन्दर्भे एकं उदाहरणं वयं पश्यामः।कस्मिन्चित मधुरपदार्धे शर्करां आवश्यकम् भवति। किन्तु यदी प्रमाणाधिकं शर्करां स्थापनेन तद् मधुरपदार्धं न खादनीयम् भवति खलु।तदैव विना भक्तिभावेन पूजा भगवतः न आमोदं भवति। अद्यतनकाले सत्कर्माणि अपि स्पर्धाभावेन कतिपय जनाः कुर्वन्ति।धार्मिकसंस्थाः अपि एतेन भावनेन तेषां कार्यक्रमाणि कर्तुं इच्छन्ति।अमेरिका देशे CHURCH, देवालयाः, समजसेवा संस्थाः इतर अन्य संस्थाः कश्चन सन्दर्भेषु व्यापार विचारेण एव चालयन्ति ।भगवान सप्तादश श्लोके एतस्य उद्देश्यं एव व्यक्तं कृतवान्। आत्मसम्भाविता: स्तब्धा धनमानमदान्विता: | यजन्ते नामयज्ञैस्ते दम्भेनाविधिपूर्वकम् || 17|| सज्जनाः जनाः आत्माशुद्ध्याः भगवद्कृपयाः निम्मत्तं यज्ञकर्माणि कुर्वन्ति।जगति दुष्टजनाः अपि यज्ञकर्माणि कुर्वन्ति किन्तु तेषां प्रयोजनम् कदापि भगवतः प्रसन्नता न।ते केवल दम्भेन स्वार्धेन च एव तत् सर्व कर्माणि कुर्वन्ति।समाजे ते प्रतिहारवेषेण एव उत्तमपुरुषशाद्रुश रीत्या व्यहहरन्ति किन्तु ते शास्त्रौपदेशान् न अनुशारन्ति। गुहीतस्य भवेद् वृद्दिः कीर्तितस्य भवेत् क्षयः(గూహితస్య భవేద్ వృద్ధిః కీర్తితస్య భవేత్ క్షయః)।यदी वयं सत्कर्मणाम् विषये परोचनं कुर्मः चेत् तत् फलितं क्षीणं भवति।यदी गुप्तिम् कुर्मः चेत् तत् सत्कर्मफलितं अधिकं भवति।अहन्कारबलदर्पादयः सदा कामक्रोधभावेन अन्य जनेषु दोषान्वेषणं कुर्वन्ति।एतादृशाः ते असूयापराः सर्वेषु शरीरेषु अन्तर्यामितया वर्तमानं भगवन्तं खेदयन्ति। दम्भस्वभावस्य विषये भगवान पूर्वस्मिन् सन्दर्भे अपि एकवारं उक्तवान्।दम्भस्वभावस्य करणात् वास्तविक परिसीनात्मक दृष्टिं नष्टं भवति।तत्करणेन दम्भपुरुषः सर्वदा कृत्रिमजीवनं एव यापयति। लोभात् कामं, कामात् क्रोधं, क्रोधात् क्रूरत्वं द्वेषं च संभवन्ति।आत्मविनाशकस्य त्रिविधं नरकद्वाराणि कामक्रोधलोभाः एव।नरकद्वारैः एतैः कामादिभिः त्रिभिः विवर्जितः मानवः स्वस्य हितं यदि करोति तर्हि सः अत्यन्तप्रशशनीयं उत्कृष्टं मोक्षं अधिगच्छन्ति। आसूरीप्रवृत्तिम् कथं वयं निवारणं कर्तुं शक्यामहे, एतस्य उपायं अन्ते भगवान् उक्तवान्।कतिपय जनाः "मह्यं कोपि नियमाः न वर्तन्ते, अहं यथाचित्तं तथैव जीवनं यापयामि" एतस्य भावनेन जीवन्ति। किन्तु सदा अस्माकं मनः उचितमार्गम् सूचयति - एतस्य प्रमाणं न भवति खलु।तस्मात् सर्वदा तव कार्ये अकार्ये वा विषये संदेहो भवति तदा तव शाश्त्रं प्रमाणम्। तत्र स्थितेन वाक्येन यत् प्रतिपाद्यते तदेव कार्यं कर्तुमर्हसि - एतस्य संदेशं भगवान उक्तवान्।

Chapter 17 Summary

श्री गुरुभ्यो नमः ।श्री कृष्णपरमात्मने नमः। यदा तव कार्ये अकार्ये वा विषये संदेहो भवति तदा तव शाश्त्रं प्रमाणं स्वीकारणीयं - इति भगवता शोडशोध्यास्य अन्ते उक्तः ।सप्तदशाध्यस्य आरम्बे तत्वाक्यस्य अनुषन्गिकप्रश्नं प्रुच्चन् अर्जुनः तस्य संदेहं व्यक्तं कृतवान्।जगति सर्व जनाः कस्मिँश्चित् विषये श्रद्दया एव व्यवहरन्ति।केचन जनाः शास्त्रविहित कर्माणि कुर्वन्तः दैवीसंपत्तिगुणान् वृद्दीं कुर्वन्ति।चार्वाकाः केवल भौतिकविषयेषु श्रद्दया व्यवहरन्तः भगवतः निन्दा कुर्वन्ति।धने आकर्षितजनाः तत्विषये एव मग्नैः जीवनं यापयन्तः सर्वदा श्रद्दया एव धनसम्पत्तीनाम् वृद्दीं कर्तुं मार्गाणाम् अन्वेषणम् कुर्वन्ति।केचन जनाः असूरीभावेन कामभोगविषयेषु आसक्ताः भवन्ति।ते अपि तेषां कार्यसिद्धीनाम् अतीव श्रद्दया एव परिश्रमन्ति।जनानां श्रद्दा तेषां स्वभावनुशारेण वर्तते।कोऽपि सदा सत्वगुणे व्यवहरति किन्तु तस्मै शास्त्रप्रमाणिकविषयाणां ज्ञानं न भवति।केचन जनाः सदा सामाजिक सेवा कार्याणि कुर्वन्ति, केचन मातापित्रोः सेवा श्रद्दया भक्तिभावेन एव कुर्वन्ति,केचन दानकर्माणि विना प्रतिफलाक्षेपभावेन एव कुर्वन्ति।शास्त्रज्ञानस्य अपभवितुं आसूरीप्रवृत्त्याः मार्गनिर्देशनं करोति वा - इति अस्माकं संदेहः।गणितशास्त्रे एकायाः समस्याः समाधानपद्धतयः विविध रूपेषु वर्तन्ते।यदी निर्देशित सूत्रानुशारेण परिष्कारं करोति चेत् तस्याः समस्याः परिष्कारं सुलभेन पप्तुं शक्यते।किन्तु अन्य मार्गेण अपि तस्याः समस्याः परिष्कारं कर्तुं शक्यते खलु।केचन जनाः तेषां पूर्वजन्मकर्मफलितानुशारेण सत्कर्मणां कृते आसक्ताः भवन्ति किन्तु यदी तत्कर्याणाम् निमित्तं शास्त्रनिर्देशितमार्गं अनुचितं भवति।सर्वजनाः तेषां स्वभानुशारेण श्रद्दया कर्मानुष्टानं कुर्वन्ति।यदी सत्वगुणप्रधान स्वभावं अस्ति चेत् सर्वदा देवतारधनस्य कृते आकर्षिताः भवन्ति। सा आराधना सर्वदा सत्फलितानि एव ददति।रजोगुणस्वभावाः सर्वदा यक्षाणां राक्षसानां च पूजां कुर्वन्ति।मूढाः तमोगुणस्वभावाः अध्यात्मिकसाधनस्य निमित्तं घोर भयानक च तपानि क्रुवन्ति।तानि तपानाम् फलितम् अपि जगतः दुःखप्रदकारकम् एव भवति।दृष्तान्तरूपेण भस्मासुर वृत्तान्ते तस्य तपसः अन्तिमफलितम् हानिकारकम् एव अभवत् खलु। सामान्यजनानाम् स्वभावान् के के विषयेषु आधारिताः भवन्ति? भगवान् पूर्वस्मिन् सन्दर्भेषु कथं वयम् परमात्मनि सर्वदा मनसि स्थापयित्वा तस्य प्रियाः भवितुं शक्यन्ते, एतस्य विषये उक्तवान्।भगवान् परमपावनपवित्रस्वरूपः।यदी मनसि पवित्रभवनानि न चेत्,भगवतः निज स्वरूपं क्षेत्रात् निश्चयेन बहिः गच्छति।सर्व व्रतपूजाविधानेषु वयं भगवन्तं आवाहनं कुर्मः।तस्मिन् समये वयं अतीव पवित्रभावेन तद् व्रत सम्बन्धित आहारनियमान् अनुसरयित्वा यथाशक्यं भगवतः नामस्मरणं कृत्वा संतोषेण दानानि कुर्मः।यदी अस्माकं मनसि सात्विकभावनानि न सन्ति चेत् कथं भगवान् सायाः पूजायाः निमन्त्रणं अङ्गीकरोति?भगवान् सप्तम श्लोके आहारतपयज्ञस्य त्रिविधान् विषये बोधयितवान्।कथं आहार नियमानि अस्माकं स्वभावान् प्रभावितम् करोति - इति चिन्तनीयम्।अस्माकं जीवने आहारप्रयोजनम् किं ? केवल क्षुध्बाधानिवारणं व अथवा अन्य कोऽपि प्रयोजनम् अस्ति वा? आहरम् अस्माकं कृते भोगनीयपदार्थं वा अथवा परमार्थपदार्थं वा?सर्वप्राणिनाम् कृते आहारस्य मौलिक प्रयोजनम् क्षुध्बाधानिवारणं एव खलु।सात्विकभोजनविकल्पं चिनोति चेत् सात्विकगुणाः वर्धन्ति।ये आहाराः आयुः बलम् आरोग्यं प्रीतिं च विवर्धन्ति ते अस्माकं मनसि सत्त्वगुणान् वृद्दीं कुर्वन्ति।ते आहाराः रस्या: स्निग्धा: स्थिरा हृद्याः च।ये आहाराः स्वीकृत्या पुनः कोऽपि नूतन क्लेशं न जनयति ते एव सात्विकाहाराः। दृष्टान्तरूपेण नवीन वैध्यशास्त्रे सर्व औषधेभ्यः अनेक अनुषन्गिक विपरीतपरिणामान् निश्चयेन भवन्ति।ते एकस्याः बाधायाः निवारणं कुर्वन्तः बहुइतर समस्याः उत्पन्नं कुर्वन्ति। सात्विकाहारानाम् स्वीकृत्या मानसिक संतुलितं भविष्यति तेन कारणेन एव सत्वगुणप्रधन जनाः तद् आहारं एव स्वीकर्तुं इच्छन्ति।आहरमुक्ष्यप्रयोजनम् शरीरस्य आरोग्यं संपूर्णआयुः च।तेन कारणेन मनसि भगवतः विचारानि एव स्थापनम् - इति साधु जनाः मन्यन्ते। केचन जनाः तेषां जीवनेषु आहारमेव परमप्रयोजनम् इति चिन्तयित्वा सर्वदा व्ययप्रयशान् कुर्वन्ति।ते अतीव कटु अथवा आम्ल अथवा लवण अथवा अन्य रजोगुण प्रथान आहारेषु सदा आसाक्ताः भवन्ति।ते भोजनानन्तरम् अनेक अस्वास्थ्याः अनुभवन्ति किन्तु तेषां आहारेषु विरक्थाः न भवन्ति। लोके विशेष आहाराणाम् अस्वादनं कृत्वा तद्कार्यं गौरव गर्व च कारणं - इति चिन्तयन्ति। तेन कारणेन एतेषाम् आहाराणां खादित्वा कश्चन सर्वदा अशान्तीः अनुभवन्ति। तर्हि कथं मनसि भगवतः स्वरूपं स्थापितुं शक्यन्ते।दशम श्लोके भगवान् तामसप्रियजनाः के के आहारान् इच्छन्ति एतस्य विषये उक्तवान्।भगवतः उपदेशित आहारान् सम्यक् रीत्या ज्ञात्वा वयं अस्माकं जीवनेषु केषां त्यजनम् करणीयं केषां स्वीकरणीयं एतस्य निर्णयं कर्तुं शक्यामः। भगवान् उच्छिष्ट आहारपदार्धान् अपि तामसी वर्गे स्थापितवान्।वर्तमानकाले कतिपय साम्प्रदायान् उच्छिष्ट आहारान् एव खादयन्ति - इति वयं अवलोकनं कर्तुं शक्यामः। अनन्तरं भगवान् त्रिविधानाम् यज्ञप्रवृत्तीनाम् विषये विशदी कृतवान्। "अफल आकाक्षाभिः" इत्युक्ते विना प्रतिफालापेक्षभावेन यज्ञकर्माणि करणीयं आवश्यकम्।यज्ञकर्तकः वेदविहितानुशारेण एव यज्ञ कर्माणि करणीयं।यदी यज्ञकर्माणि भगवद्समर्पण भावेन करोति चेत् ते सत्वगुणान् प्रवृद्दीं कुर्वन्ति।यदी कोऽपि प्रतिफालापेक्षभावेन यज्ञकर्माणि करोति चेत् तत् कर्म विनिमयकर्म एव भवति। भगवान् दंभप्रवृत्त्याः विषये बहुवारं पूर्वस्मिन् सन्दर्भेषु कथयतिवान्।वर्तमानकाले बहून् यज्ञकर्माणि दम्भेन आडम्बरेण आचरन्ति।ते रोजोगुणान् एव वर्धयन्ति।तमोगुण जनाः विना श्रद्दाविश्वाशेन शास्त्रविरुद्दभावेन यज्ञयागकर्माणि कुर्वन्ति।तत् यज्ञ विहित दानदक्षिण कार्याणि अपि न आचरन्ति।ते यथाचित्तं अहन्कारेण गर्वेण च यज्ञ कार्याणि कुर्वन्ति।दृष्तान्तरूपेण वर्तमानकाले बहवः संस्थाः उच्चैः संगीतस्यध्वनैः दीपोत्स्वैः यज्ञकर्माणि कृत्वा शास्त्रविधान् न आचरन्ति। अनन्तरं भगवान् चतुर्दशश्लोकात् षोडशश्लोक प्रति त्रिविधाः तपसाम् विषये अपि उक्तवान्।परमेश्वरस्य ब्राह्मणानां गुरूणाम् च पूजनम्, शौच आर्जव मार्धव ब्रह्मचर्य अहिंसा च इत्यादि गुणानां साधनं शारीरक तपांसि कथ्यते। सत्यम् ब्रूयात प्रियं ब्रूयान सत्यम् अप्रियं प्रियं च नानृतं ब्रूयात एष धर्मः सनातनः इति मन्युस्मृत्या उक्तम्।द्वितीय प्रकार तपः वाक्तपः भवति।अनुद्वेगकरं सत्यं प्रियहितं च यत् वाक्यं स्वाध्याभ्यसनं च एव वाङ्ग्मयं तपः उच्च्यते। केयूराणि न भूषयन्ति पुरुषं हारा न चन्द्रोज्वलाः न स्नानं न विलेपनं न कुसुमं नालङ्कृता मूर्धजाः। वाण्येका समलङ्करोति पुरुषं या संस्कृता धार्यते क्षीयन्ते खलु भूषणानि सततं वाग्भूषणं भूषणम् ।। इति भ्रत्रुहरि सुभाषितं अस्माकं कृते वाक्शुद्द्याः महत्वं बोधयति।एतत् श्लोकं AIR माध्यमात् सुपरिचितम् खलु।मानसिक तपः तृतीय प्रकारः भवति।मनः अस्माकं कृते प्रिय मित्रः अथवा दुष्ट शत्रुः भवितुं अर्हति।वयं कथं अस्माकं मनः शिक्षणं कुर्मः तदनुशारेण एव परिवर्तते।यदी वयं अधिकतर द्वेष प्रतिकूल विनाशक दूषणभरित च भावनाः पूरितं कुर्मः चेत् अस्माकं मनः भयानकशत्रुः भवति।तत्स्थाने यदी वयं सदा पवित्रभावनान् स्थापयामः चेत् अस्माकं मनः अस्माकं कृते प्रिय मित्रः भवितुं शक्यते।ये भक्तिश्रद्दया एतानि त्रीणि तपांसि कुर्वन्ति चेत् ते सात्वगुनान् वृद्दीं कुर्वन्ति।कीर्तिप्रतिष्ठानाम् कृते कुर्वन्ति चेत् ते रजोगुणस्थिताः।यदी कोऽपि तेषां शरीस्य हिंसा कुर्वन् अन्यैतर प्राणिनां क्षोभयन्ति चेत् ते तमोगुणस्थिताः। यदी कोऽपि दानकर्म तस्य विहित कर्तव्यभावनेन विना प्रतिफालापेक्षभावेन च कुर्वन्ति चेत् तद् सत्वगुनदानं वक्तुं शक्यते।"दानमेकम् कलौयुगे" - कलियुगे दानमेव अन्तःकरण शुद्धये परमोत्तम मार्गं - इति भविष्य पुराणेन उक्तम्।अमेरिका राष्ट्रे केचन जनाः केवल tax benefit कृते एव कतिपय दानानि कुर्वन्ति।ते सर्वे फलापेक्षा दानानि एव खलु ।केचन जनाः दानं दत्वा बहुव्यकुलिताः भवन्ति।तेषां वितरणानाम् कृते पुनः पुनः विचारं कुर्वन्ति।केचन जनाः तेषां BLACK MONEY एव दानं कृत्वा दम्भेन व्यवहरन्ति।तानि दानानि रजो अथवा तमो गुणान् एव वृद्दीं कुर्वन्ति। अन्ते भगवान् त्रिर्विंशतित्तम श्लोकतः अश्तविम्स्तित्तम श्लोकपर्यन्तं "ॐ तत् सत्" पदानाम् विवरणं दत्तवान्।ओंकार शब्दः भगवतः निराकारअस्थित्व चिह्नं अस्ति।तत् शब्दः सनातनः।षष्टविम्सति सप्तविम्सति श्लोकयोः भगवान् सत् शब्दस्य वर्णनं कृतवान।सत् शब्दस्य अनेक अर्थाः सन्ति।षष्ट सप्त विस्तित्तं श्लोकयोः सत् शब्दस्य विवरणं भगवान् कृष्णेन दत्तम्।सत् इत्युक्ते मङ्गलः सनातनः नित्यः शुभः च।भगवतः संकल्पं सत्यं भवति।सृष्टिस्थितिलयस्थितिषु भगवान् एव सत्रूपेण तिष्टति।यज्ञाय तपसे दानाय च या स्थितिः क्रियते सापि सत् इति कथ्यते।अश्रद्दया हुतं दत्तं तप्तं कृतं च यत् असत् इति उच्च्यते तत् प्रेत्य न इह नो - इति भगवान् अध्यायस्य अन्ते उक्तवान् ।

TAGCA

गीत भगिनी अहं च ह्यः रविन्द्र महोदयेन सह वार्तालापं अकुरुताम्।नोवेम्बर मासे १८ दिने वयं सर्वे निश्चयेन रविन्द्र महोदयेन सह मेलिष्यामः।रविन्द्र महोदय अपि एतस्य प्रस्तावनस्य कृते सुमुखः।यथा शक्यं कृपय सर्वे तद् सम्मेलनस्य कृते आगन्तुं प्रयत्नं करोतु।प्रायः कतिपय दिनानन्तरं सम्मेलनस्य विवराणि प्रकटयिष्यामि।

Chapter 15 Bhagavad Geeta

श्री गुरुभ्यो नमः ।श्री कृष्णपरमात्मने नमः। चतुर्दश अध्याये भगवान् गुणत्रय स्वभावान् बोधयित्वा पुरुषोत्तम लक्षणानि विस्तारेण विवरितुं निश्चयितवान्।सामान्येन इतः पर्यन्तं भगवान् प्रति अध्यायस्य ज्ञानविशेषान् अर्जुनस्य प्रश्नानाम् उत्तर विधानेन एव अनुग्रहितवान्।किन्तु एतस्य अध्यायस्य पूर्वरङ्गप्रस्थावना भगवान् एव स्वयं कल्पयतिवान्।भगवद्गीतायाः ज्ञानषष्ठकभागे क्षेत्रक्षेत्रज्ञस्य गुणत्रयस्य च ज्ञानं दत्वा भगवान् "एतस्य ज्ञानं अतीव गम्भीरविषयः। एते सामान्यजनाः एतस्य ज्ञानस्य प्राप्त्वा संसारचक्रविमुक्ताः अनासक्ताः भवन्ति वा?" - इति चिन्तयित्वा अस्माकं कृते बहुना दयाभावेन भवभयनिवराणार्धं स्वयं तस्य पुरुषोत्तम स्वरूपस्य विवरणं दातुं निश्चयितवान्।भगवान् एतत् सर्वसंसारजगतः तुलना अश्वत्थवृक्षेण सह कृतवान्।एतत् अश्वत्थवृक्षः बहुविशालः अस्ति।एतस्मिन् संसारे स्थिताः जनाः कदापि एतस्य वृक्षस्य निजस्वरूपं ज्ञातुं न शक्यन्ते। वृक्षस्य मूलं अथवा परमात्मा ऊर्ध्व उन्नत च स्थाने निःसङ्गने अस्ति।यथा वयं सर्वे जानाति,वृक्षस्य अस्थित्वं विना मूलेन न संभवति तथा एव एतद् सकलसंसारं परमात्मना स्रुजितं।किन्तु सः संसारस्य विषयेषु सदा अनासक्तेन एव व्यवहरति। ये जनाः एतस्य अश्वत्तवृक्षस्य मूलस्वरूपं जानाति ते जन्ममृत्युराहित्याः भवन्ति।यदी भगवान् अव्यय अनन्त महान् च वृक्षस्य ऊर्ध्वमूले अदर्शन रूपेण स्थितः चेत् कथं सामान्य जनाः तस्य दर्शनं कर्तुं शक्यन्ते? किं साधनं भवति? ये जनाः अनासक्तेन वैराग्य भावेन अश्वत्थवृक्षस्य छिन्नं करोति ते एव एतस्य वृक्षस्य निजस्वरूपं ज्ञातुं शक्यन्ते।संसार चक्रे नितरां बध्नाः जीवाः अश्वत्थ वृक्षस्य स्वभावं कदापि न ज्ञातुं शक्यन्ते।एतत् वृक्षस्य पल्लवाः(इत्युक्ते इन्द्रिय वस्तूनि) तेभ्यः सर्वदा अतीव रोचते।ते एतेषु विषयेषु आकर्षिताः भवन्ति वर्तन्ते च।तेषां काम्यफलसिद्दर्ध्यं बहुपरिश्रमं कुर्वन्ति।किन्तु तानि परिश्रमानि सर्वं अश्वत्थ वृक्षस्य वृद्दीं एव करोति।ते एतस्य विषयस्य अज्ञानेन व्यवहरन्ति।एतस्य अश्वत्थ वृक्षस्य स्वरूपं कतिपय पुरुषाः एव अवगच्छन्ति।भौतिकलालसानाम् असक्ताः जनाः केवल वृक्षस्य वृद्दीं एव कुर्वति,ते वृक्षस्य मूलानि अशेषरीत्या पुनः पृथ्वीम् स्थापयन्ति।अस्य अश्वत्थावृक्षस्य ऊर्ध्वमूलत्वादिकं यत्स्वरूपं पूर्वमुक्तं तत् केनोपि ज्ञातुं न शक्यते तथा अस्य आदिः मध्यः अन्तश्च ज्ञातुं न शक्यते।तर्हि कथं एतयाः समस्यायाः निवृत्तिं वयं प्राप्नुमः।तादृशं एनम् अनिष्टफलाजनकं अश्वत्थावृक्षं वैराग्यशश्त्रेण विनाश्य सर्वेऽपि पुरुषाः तं महापुरुषं ध्यायन्तः तादृशं स्थानं शोधयेयुः यत् स्थानं प्राप्ताः पुनः न संसारं प्राप्नुवन्ति, यस्मादेव च अयमनादिः संसारः संपन्नो वर्तते। "दुष्करं निष्प्रतिद्वन्द्वं" - यदा अन्जनेयः समुद्रलङ्घनम् कर्तुं उपक्रमोति, महर्षि वाल्मिकी तत्कार्यस्य वर्णनं एतेन कृतवान्।समुद्रलङ्घनम्, लङ्का गमनं, सीतान्वेषणं च एताः बाह्य अर्थाः भवन्ति। किन्तु अन्तर्लीनअर्थः श्री अन्जनेयः महाशक्तिस्वरूपिणी परमात्मातत्वस्य अन्वेषणम् कर्तुं प्रयत्नं कृतवान्। अहं सर्वस्य प्रभवो मत्त: सर्वं प्रवर्तते | इति मत्वा भजन्ते मां बुधा भावसमन्विता: || भगवान् दशम अध्याये अष्टम श्लोके इति स्वयं प्रतिपादितवान्।अहं एव भौतिक अध्यात्मिक सृष्टेः मूलं अस्मि। सर्वम मद् एव जनयति।ये जनाः एतस्य विषयस्य संपूर्ण ज्ञानं धारयन्ति ते मां विश्वाशेन भक्त्या च भजन्ति। भगवतः मूल स्वरूपं कथं भवति। तेलुगु भाषायां भागवतकथायाः अनुवादनं महाकवि श्री पोतानमात्येन कृतं। गजेन्द्र मोक्षस्य घटनायाम् गजराजः अद्भुत रीत्य परमात्मनः मूलस्वरूपस्य वर्णानां कृतवान् ఎవ్వని చేఁ జనించు జగ? మెవ్వని లోపల నుండు లీనమై? ఎవ్వని యందు డిందు? పరమేశ్వరుడెవ్వడు? మూల కారణం బెవ్వ? డనాది మధ్య లయుడెవ్వడు? సర్వము తానె యైన వా డెవ్వడు? వాని నాత్మ భవు నీశ్వరు నే శరణంబు వేడెదన్ !! केन सर्व जगत् जन्यते?कस्मिन् देहे सर्व जगत् अन्तर्भागं भवति।परमेश्वरः कः।मूलकारणं किम्।आदिमध्यलय कारकः कः।सकल जगतः दायित्वं कः निर्वहति।साद्रुशस्य परमेश्वरस्य शरणं अहं प्रार्थयामि। के के जनाः वृक्षस्य मूलाधारं भगवन्तं प्राप्नुवन्ति? येषाम् अभिमानः नास्ति, येषु विशायसक्तिरूपं कश्मलं नास्ति, ये सर्वदा आत्मध्याने रताः सन्ति, येषां विषयेषु तृष्णा नास्ति, ये शीतोष्णयोः सुखदुःखयोश्च निर्विकारः ते एव धीराः इमं अश्त्थावृक्षस्य विनाश्य तदव्ययं पदं प्राप्तुम् अर्हन्ति।परमपदस्य प्राप्तिं One Way Ticket एव।ते पुनः भौतिक लोकं कदापि न प्रत्यागच्छन्ति। अस्माकं देहे परमात्मनः तत्वं जीवात्मा उपस्थितः।अज्ञान जनाः सर्वदा इन्द्रियभोगानां कृते एव तेषां जीवनं यापयन्ति।यदा जीवात्मा देहात् बहिः गच्छति तदा एव ते तद् विषयं अवलोकयन्ति।ज्ञानचक्षुषः एव तत् दर्शनं कर्तुं शक्यन्ते।सामान्यतः अस्माकं जीवनेषु सूर्यः चन्द्रः अग्निः च प्रकाशं ददति।किन्तु तेषां निज प्रकाशकारकः कः।स्वयं भगवान् एव।श्री विष्णु सहस्रनामे अपि सादृश प्रतिपादनम् अस्ति। ओजस्तेजोद्युतिधरः प्रकाशात्मा प्रतापनः । ऋद्दः स्पष्टाक्षरो मन्त्रश्चन्द्रांशुर्भास्करद्युतिः ॥ 30 ॥ भगवान् एव सूर्यचन्द्रनक्षत्राणां प्रकाशात्मा भवति।सूर्यः स्वयंप्रकाशकः, चन्द्रः परावर्तकप्रकशकः - इति वयं सर्वे विज्ञानपाठेषु पठामः।किन्तु ते सर्वे यावत् पर्यन्तं भगवतः अनुग्रहम अस्ति तावत् पर्यन्तं एव प्रकशन्ति।वैज्ञानिकाः अपि समान प्रतिपादनम् एव कुर्वन्ति खलु।एकस्मिन् काले सूर्यः अपि अप्रकाशक् ग्रहः भविष्यति - इति गणयन्ति।अर्थात्, तस्मिन् समये भगवतः प्रकाशं सूर्यात् निष्क्रामति। अनन्तरं त्रयोदश श्लोके भगवान् "अहं एव समस्त जगतः पुष्टिकारकः" - इति उक्तवान् ।पुनः विष्णु सहस्रनामे अपि सादृश उल्लेखनम् अस्ति। अमृतांशूद्भवो भानुः शशबिन्दुः सुरेश्वरः । औषधं जगतः सेतुः सत्यधर्मपराक्रमः ॥ 31 ॥ भगवान् एव समस्त सृष्टेः अन्नप्रदातः। भगवान् एव सकल विविधायाः आहारानां पाचनं करोति।भगवान् सर्वसक्तिमयः सर्वस्वतन्त्रः च।तस्य कृते कोऽपि साध्यासाध्य परिमितीः न भवति।वयं सर्वे अस्माकं जीवनेषु कोऽपि धनिकस्य, राजनीत्ज्ञस्य, उन्नतअधिकारस्य च इत्यादि कृपा अज्ञानेन अपेक्षन्ति।यदी अस्माकं कृते भगवतः कृपा अस्ति चेत् सर्वकार्येषु विजयं प्राप्नुवन्ति। रामायणे, यदा विभीषणः रामस्य शरणागतिम् कृतवान्, भगवान् रामः विभीषणस्य कृते रज्याधिकारस्य वरं प्रसादितवान्। सुग्रीवः लक्ष्मणः च इत्यादि किञ्चित् आश्चर्येण, युद्दे जयापजयस्य कथं वयं निश्चयेन निर्णयं कर्तुं शक्यन्ते - इति पृच्छतिवन्तः। यदी अहं लङ्का नगरस्य विजयं न प्राप्नोति चेत्,अयोध्या राज्यस्य पठाभिषेकं करिष्यामि - इति उक्त्वा, यदी तदपि न संभवति चेत् विभीषणस्य कृते परमपदस्य अभयं ददामि - इति उक्तवान्।भगवतः कृपायाः कोऽपि सीमा न भवति।एतस्मिन् सन्दर्भे तेलुगु भगवथकथायां गजेन्द्र मोक्ष घटनायाः अन्य एकपद्यस्य प्रस्थावना अहं पुनः एक वारं कर्तुं इच्छामि। సిరికిం జెప్పడు శంఖ చక్ర యుగముం చేదోయి సంధింప డే పరివారంబును జీర డభ్రగపతిన్ మన్నింపడా కర్ణికాం తర ధమ్మిల్లము చక్కనొత్తడు వివాద ప్రోద్ధిత శ్రీ కుచో పరి చేలాంచలమైన వీడడు గజప్రాణా వనోత్సాహి యై !! श्री महा विष्णुः यदा गजेन्द्रः स्वस्य शरणागतिं कृतवान्, सः लक्ष्म्या सह किमपि न कथयित्वा, तस्य आयधानि शङ्कागदाचक्राणि न स्वीकृत्या वैकुण्ठलोकात् तवरितेन अतीव उत्साहेन च गजेन्द्रस्य रक्षणस्य कृते आरब्धवान्।तस्मिन् समये लक्ष्म्याः शाटिका विष्णोः हस्त उपरि अस्ति, किन्तु सः शाटिका अपि न दूरी कृतवान्। प्रह्लादरक्ष्णार्धं सकल समीकरणानि संयोजयित्वा भगवान् नरसिंह अवतारं स्वीकृत्या हिरन्यकशिपस्य निर्मूलनं कृतवान्।अन्य एकस्मिन् सन्दर्भे, मार्कण्डस्य अल्पआयुः अपि न गणयित्वा परमेश्वरः यमं निवारयित्वा तस्य भक्तस्य रक्षणं कृतवान् खलु।अहं नित्यमुक्त्वात् क्षरं पुरुषं अतिक्रान्तः इति पुरुषोऽस्मि।नियमक्त्वात् अक्षरपुरुषात् अत्तमः इति उत्तमोऽप्यस्मि।तदेवं पुरुषश्च उत्तमस्च इति हेतोः लोके वेदे च पुरुषोत्तमः इति प्रसिद्दं गतोऽस्मि - इति अध्यास्य अन्ते भगवान् बोधितवान्

Chapter 14 Bhagavad Geeta

श्री गुरुभ्यो नमः ।श्री कृष्णपरमात्मने नमः। मम भावकथनस्य आदौ अहं एका कथा वक्तुं इच्छामि। पूर्वस्मिन् काले एकः काष्ठतक्षकः एकस्मिन् ग्रामे निवसति स्म। सः अतीव दरिद्रः। सः तस्य दरिद्रस्य स्थितिं कारणात् बहु व्याकुलितः अभवत्।सः एकस्मिन् दिने एकेन सदगुरुणा सह तस्य बाधा विषये प्रस्थावितवान्। तत् गुरुः बहु दयालुः स्म। सः गुरुः दयया भावनया सह काष्ठतक्षकस्य दारिद्रस्य निवारणस्य निमित्तं एकं उपदेशं दत्तवान्। सः एकस्य अरण्यमार्गस्य निर्देशनं सूचयित्वा "एषे मार्गे अग्रे गच्छतु, शुभं भूयात्" - इति संदेशं दत्तवान्। काष्ठतक्षकः संतोषेण तस्मिन् मार्गे अधिगच्छति स्म।यथा तत् मार्गे किञ्चित् दूरं प्रचलतिवान् सः सुगन्धबरित दिव्य चन्दन वृक्षाः पश्चति स्म।सः आनन्देन यावत् आवश्यकम् तावत् चन्दन वृक्षस्य शाकान् छिन्नं कृत्वा तस्य स्वगृहं नीत्वा अधिक धनं आर्जितवान्।सः तद् कारणात् दारिद्रस्य विमुक्तः अभवत्। किञ्चित् दिनानन्तरं सः पुनः गुरोः उपदेशं स्मरति स्म।तत् अरण्यमार्गे पुनः अग्रे गन्तुं निर्णयं क्रुतवान्।अस्मिन् समये सः यदा तत् मार्गे किञ्चित् अधिकं दूरं गतवान् तदा रजत खनि दर्शितवान्।सः पुनः यथाचित्तम् रजत संपदानि स्व्ग्रहुम् नीत्वा अधिक धनसमुपार्जनम् कृतवान्।अनन्तरं सः तद् नगरे प्रमुख धनिकश्रेने स्थितवान्। किञ्चित् समयानन्तरं सः पुनः तत् अरण्यमार्गे गत्वा सुवर्णसम्पदान् प्राप्तवान्।अनन्तरं अपि सः विना विश्रामेण पुनः तत् अरण्य मार्गे गत्वा दिव्य वज्र सम्पदान् प्राप्तवान्।यदी वयं तत् काष्ठतक्षकस्य प्रगतेः अवलोकनं करोति चेत्, तस्य सफलतायाः मूल करणं किं?सः अन्तर्दशायां लब्ध्वा लाभानि न गणयित्वा तस्य संपादान्वेषणं सन्ततम् कृतवान्।सादृश प्रकारेण एव भगवान् आदौ कर्म योगस्य ज्ञानं बोधयित्वा अस्माकं मनसि चन्दन सुगन्धा भावनाः स्थापितवान्।अनन्तरं भक्तियोगस्य वैशिषस्य उपदेशं कृत्वा अस्माकं कृते रजत सुवर्ण च सम्पदान् प्रशादितवान्। भगवान् बहुदयालुः।अग्रे भगवान् अमूल्य वज्र सादृश ज्ञान योगस्य महिमाः अस्माकं कृते बोधितुं निस्चयितवान्। तत् क्रमे भगवान् क्षेत्रक्षेत्रेग्नस्य ज्ञानं दत्वा गुण त्रय विशिष्टं बोधितुं उद्युक्तवान्। यथा सप्तम अष्टम च अध्याययोः विवरानुसारेण भौतिक जगत् अपि सृष्टिस्थितिलयस्य चक्रं अनुसरति।लय काले भौतिक शक्तिः प्रकृतिः च भगवति अव्यक्त रूपेण स्थितम् भवति।यदा भगवान् स्रुष्ट्याः कार्यक्रमस्य आरम्बं करोति, प्रकृतिः अपि भगवद् आदेशानुशारेण विभिन्न जीव स्वरूपाणि सृष्टिं करोति।किन्तु भगवान् एव एषायाः सर्वस्रुष्ट्याः बीजप्रदाता अस्ति।प्रकृत्याः सृजित सर्वप्राणिनः त्रीणि गुणैः सह बद्दाः भवन्ति।भगवान् एतस्मिन् अध्याये एतानि त्रीणि गुणानां विवरणं दत्तवान्।सत्व गुणः रजोतमयोः गुनयोः अपेक्षया उत्तमगुणः भवति।सत्वं प्रकाशकं निर्मलम् अनामयं च।सुख सङ्गेन ज्ञान सङ्गेन च बध्नाति।किन्तु कोऽपि नित्यं सत्वगुणेन जीवनं कर्तुं शक्यते वा?यदी कश्चन पुन्यपुरुषाः सत्यलोकं गन्तुं शक्यन्ते तर्ही ते निश्चयेन सत्व गुणाः एव भवन्ति खलु। किन्तु कथं भीष्मस्य मातापितरौ, शान्तनुगङ्गे तमो गुणेन सत्यलोके अव्यहरिताम्?ताभ्याम् काम प्रवृत्तिभ्याम् कारणाभ्याम् एव तौ भूलोके अजनयताम् खलु।भृघुमहर्षेः वृत्तान्तं अपि अन्य एकं उदाहरणं अस्ति।सः महा तपोशक्तिसंपन्नः।किन्तु सः सत्य लोके कैलाशे च क्रोधात् कारणात् ब्रह्मशिवयोः दोषान् परिगाणितवान्।श्री महाविष्णुः भृघुमहर्षेः गर्वभङ्गं कृत्वा तस्य तमोगुणस्थित्याः विनष्टं कृतवान्। सत्वगुणः उत्तमः गुणः किन्तु तत् गुणः अपि भौतिकप्रकृत्याः परिधिना एव वर्तते। अनन्तरं भगवान् रजोगुणस्य व्यवहारस्य विषये उक्तवान्।रजोगुणः सदा भौतिकअस्तित्वविषयैः बध्नाति।प्रपन्चिक व्यवहाराः एव रजोगुणस्य प्राधान्यं भवति।रजोगुणः इन्द्रियभोगासक्त्याः अभिरुच्याः वृद्दीं करोति।रजोगुनप्रधानपुरुषाः श्रीलता क्षमता वृत्ति च विशयेषु तल्लीनाः भवन्ति।रजो गुणस्य तत्वं सम्यक् रीत्य अवगन्तुं विश्वामित्रस्य वृत्तान्तं एकवारं वयं पश्यामः।विश्वामित्रस्य पूर्वाश्र्मनामः कौशिकः, सः एकः राजः।सः एकस्मिन् समये ब्रह्मर्षि वशिष्टस्य आश्रमं गतवान्।वशिष्टः कौशिकस्य सर्वसैन्यानाम् कृते तत्क्षणम् विशेष अथिति सत्काराणि कृतवान्।कौशिकः आश्चर्यं अनुभूत्वा - "कथं भवान् एतेषाम् सर्वेषाम् व्यवस्था कृतवान्" - इति अप्रुच्चत्।"मम आश्रमे कामधेनोः पुत्री नन्दिनी नाम धेनु निवसति स्म।सायाः अमोघदिव्यशक्त्या एतानि सर्वाणि कर्तुं शक्नोमि" - वशिष्टः प्रत्युत्तरं दत्तवान्।कौशिकः नन्दिनीं अपेक्षितवान्।किन्तु नन्दिनी स्वीय रक्षणार्थं अशेषवीराणाम् सृष्टिं कृत्वा कौशिकस्य पराजयं कृतवती।कौशिकः लज्जितभावेन प्रतीकार भावेन च दिव्यअश्त्रशाश्त्रार्थं शिवस्य घोरतपं कृतवान्। भगवान् शिवः सकल अश्त्रशस्त्र सम्पदान् कौशिकाय प्रसादितवान्।कौशिकः नूतन वरबलेन परिपूर्ण आत्मविश्वाशेन पुनः वशिष्टेन सह युद्दं कर्तुं तस्य आश्रमं गतवान्।किन्तु वशिष्टस्य तपबलस्य कारणेन कौशिकस्य सर्वअश्त्राणि निरर्धकं अभवन्। कौशिकः खिन्नः अभवत्।अहमपि वशिष्टसादृशं ब्रह्मर्षि स्थरं प्राप्तुं प्रयत्नं करिष्यामि - एतस्य निर्णयं कृत्वा पुनः कौशिकः तपं कर्तुं उद्युक्तवान्।कौशिकस्य तपोमार्गस्य निर्णयं सत्वमेव किन्तु तस्य लक्ष्यं केवल वशिष्टस्य अपेक्षया उन्नत स्थरं प्राप्तुं एव।सः स्पर्धाभावेन इत्युक्ये रजोगुणेन एव तपोबलम् अर्जितुं निश्चयितवान्।कौशिकः पुनः तीव्रतपं कृत्वा ब्रमर्षि स्थर वरं भगवान् ब्राह्मम् आर्थितवान्।किन्तु भगवान् ब्रह्म कौशिकं "राजर्षि" इति सम्बोदितवान्।कौशिकः अनेक वर्षाणि तीव्रतपं कृतवान्।सः तत् मार्गे अनेक प्रतिबन्धकानि विघ्नाः च अनुभूतवान्।अन्ते सः पूर्वदिशे गत्वा अद्भुततपं कृतवान्।सः महिनान्वित गायत्री मन्त्रस्य उपदेशं सकलजनानं कृते कृत्वा "विश्वामित्रः" अभवत्।अनन्तरं तस्य मनसि वशिष्टस्य चिन्ता न आसीत्।एकस्मिन् दिने यदा विश्वामित्रः अतीव बुभुक्षाम् अनुभूतवान्, इन्द्रः तस्य परीक्षां कर्तुं विश्वामित्रं आहारं याचितवान्।सः इन्द्राय अन्नं दत्तवान्।विश्वामित्रः गुणातीतः अभवत्।भगवान् ब्रह्मः विश्वामित्रं सादरेण "ब्रह्मर्षि" इति सम्बोदितवान्।अनन्तरं वशिष्टः अपि मित्रभावेन विश्वामित्रेण सह व्यवहरितवान्।महाभारत काले कर्णः अपि तस्य जीवितपर्यन्तं अर्जुनेन सह रजो भावेन एव व्यवहरितवान्।वस्तुतः कर्णः अपि सकलगुनसंपन्नः योधः च। किन्तु तस्य सर्वशक्तिं केवल मात्सर्यभावनया एव यापितवान्।तदैव कर्णस्य पतनस्य कारणं अभवत्। अनन्तरं भगवान् तमोगुणस्य लक्षाणानि अपि वर्णितवान्।तमोगुणः सत्वगुणस्य व्यतिरेकः अस्ति।तमोगुणेन बद्धत जनाः निद्रा मान्द्य हिंसा द्युत इत्याति विषयेषु सदा आसक्ताः भवन्ति।ते सत्यान्वेषणं कदापि न कुर्वन्ति। अस्माकं इतुक्ते सर्व प्राणिनां क्षेत्रज्ञाः एतानि त्रीणि गुणैः सह सान्गत्यं कुर्वन्ति।दृष्टान्तरूपेण अहं (यदी भारतराष्ट्रे स्थितम् चेत्) प्रातः काले भगवद्गीतायाः कक्षा समये सत्वगुणेन व्यवहरितुम् इच्छामि।मध्यान्न काले तमोगुनेन आलस्यः मन्दः अस्मि।सायङ्काले कार्यालस्य समये रजोगुणेन व्यवहारम् करोमि। सत्वस्य फलं सात्त्विकं निर्मलं च। रजसः फलं दुःखं भवति। तमसः फलं अज्ञानं भवति।यदी कोऽपि क्षात्रः उत्तमम् परिश्रमं करोति चेत् उत्तमायाः कलाशालायाः प्रवेशं प्राप्नोति।यदी अधमं परिश्रमं करोति चेत् अधमाः कलशालायाः प्रवेशं एव प्राप्नोति।भागवतेन इति उक्तं सत्त्वे प्रलीनाः स्वर्यान्ति नरलोकं रजोलयाः। तमोलयास्तु निरयं यान्ति मामेव निर्गुणाः।। सत्वगुणोपाशनाः ऊर्ध्वलोकानि गच्छन्ति।रजोगुनसंपन्नाः पुनः भूलोकं आगछन्ति।तमोगुणशापग्रस्ताः अधोलोकानि एव प्राप्नुवन्ति।तर्हि भगवन्तं कः प्राप्नोति?जगति सर्व वस्तूनि एतैः त्रिगुणैः बध्नन्ति।किन्तु भगवतः नामानि, गुणाः, रूपाणि च एव गुणातीतं भवन्ति।ये तेषां मनः सदा भगवतः अध्यात्मिक क्षेत्रे स्थापयन्ति ते एव गुणातीतः भवितुं शक्यन्ते।ये पुन्यजनाः एतषां गुनत्रयानां अतीताः भवन्ति ते एषया मायया न पीडिताः वर्तन्ते।एतस्य दिव्य उपदेशं श्रुत्वा अर्जुनः गुणातीतास्य लक्षणानां ज्ञातुं इच्छतिवान्।समदु:खसुख:, स्वस्थ: , समलोष्टाश्मकाञ्चन:, तुल्यप्रियाप्रियः, धीरः, तुल्यनिन्दात्मसंस्तुति:, मानापमानयोः तुल्यः, मित्रारिपक्षयोः तुल्यः, सर्वारम्भपरित्यागी च गुणैः सह न परिग्रहन्ति - इति भगवान उक्तवान्। भगवान् श्री राम चन्द्रस्य कृते एकस्मिन् दिने दसरथः राज्य पत्तभिषेकं गोशितवान्।अग्रिमदिने वनवाशादेशं आदेशितवान्।श्री रामचन्द्रः द्वौ निर्णयौ समनरीत्या एव अङ्गीकृतवान्।इति समलोष्टाश्मकाञ्चनस्य लक्षणं खलु। अन्ते "अहं ब्रह्मणः, नाशरहितस्य मोक्षस्य, शाश्वतस्य च धर्मस्य, दुःखरहितस्य, सुखस्य च प्रतिष्ठा अस्मि तस्मात् हेतोः तादृशः पुरुषः ब्रह्मभूयाय कल्पते इति सन्मया पूर्वमुक्तं तत् युक्तमेव" - इति भगवान् उक्तवान्।

డంబాచారం

అపవిత్రః పవిత్రో వా సర్వావస్థాం᳚ గతోఽపివా । యః స్మరేత్ పుండరీకాక్షం స బాహ్యాభ్యంతర శ్శుచిః ॥ సత్య లోకంలో గంభీరంగా సాగుతున్న బ్రహ్మ గారి సభలోకి శుద్ధి మంత్రం చెపుతూ ఒక పవిత్ర వేషధారి అదాట్టుగా ప్రవేశించడంతో ఒక్క సారి సభాసదులందరూ ఉలిక్కి పడ్డారు. ఈయనెవరురా సాక్షాత్ బ్రహ్మ సదస్సు లో కూడా అపవిత్రత గాంచినవాడనుకొంటూ ఆశ్చర్యచకితులయ్యారు. మనిషేమో ఆజానుబాహుడు, శరీరమంతా విబూది రేఖలు, స్వచ్చమైన ధవళ వస్త్రధారి, చేతిలో కమండలం, రుద్రాక్షసహిత నిత్య జపధారి అయిన ఆయన్ని చూసి సత్యలోకములోని అంతటి దివ్య పురుషులు, సకల దేవతా గణం, తపఃసంపన్నులైన ఋషీ కులం, చదువుల తల్లి శారదమ్మ మరియు పవిత్రాపవిత్రల గణనా సమర్ది అయిన హంస కూడా ఒక్క క్షణం నివ్వెర పోయారు. తన సభలో సంభవించిన ఈ అలజడి ని గమనించిన సకల చరాచర సృష్టి కర్త అయిన బ్రహ్మ కూడా ఒక్క సారి తన ధ్యానావస్థ నిండి బయటపడినవాడై తన యొక్క సభకు అకస్మాత్తుగా వేంచేసిన ఆగంతుడిని గమనించారు. ఆహా! ఇంతటి మహోన్నతమైన సదస్సులో నిర్భీతి గా నిలుచొన్న ఈతడు నిశ్చయముగా మహామనీషి అని తలంచి, ఆతనికి సముచిత ఆసనము సమర్పింపచూసారు. అయితే, పరుల కోసముఏర్పాటుచేసిన ఆసనమునను ఆతడు వెంటనే నిరాకరించాడు. బ్రహ్మ మరింత చకితుడై, తన ఒడి లోనే కూర్చొనమని అభ్యర్ధించాడు. అతగాడు మరల అపవిత్రః పవిత్రో వా సర్వావస్థాం᳚ గతోఽపివా । యః స్మరేత్ పుండరీకాక్షం స బాహ్యాభ్యంతర శ్శుచిః ॥' అంటూ శుద్ధిమంత్రము చెపుతూ, ఆచమనము చేసి ఆయన ఒడిలో కూర్చొన్నాడు. బ్రహ్మ గారు అతనిని ఆసక్తిగా మరియు పరీక్షగా చూసి, " ఓరి! డంబాసురా నీవా!! బహుకాలము తర్వాత వేంచేసేవు!! గుర్తుపట్టలేకపోయాను సుమీ!!" అంటూ మురిపం చేశాడు. "ఇది వరలోకన్నా నీకు మరింత డాంబికం పెరిగిందిరా అబ్బాయ్ ! ఏంటి కారణం?" అని ప్రశ్నించారు. నా ప్రవుత్తి సరిగ్గా సరిపోయేటట్టు మరియు ఉపకరణమయ్యేటట్టు ఈ వేళ భూలోకములో చాలా సాధనాలు ఏర్పడ్డాయి తండ్రీ! ఏది మనకు తెలియక పోయినా గూగుల్ లో క్షణభంగుర కాలము లో అన్వేషించి ఎదుటివారికి అది స్వీయప్రజ్ఞ అనే భ్రాంతి ఇట్టే కలుగచేయవచ్చుఁ. వాట్సాప్, ఫేస్బుక్, ట్విట్టర్ వంటి సామాజిక మాధ్యమాల ద్వారా లభ్యమయ్యే సమాచారాన్ని ప్రతి నిత్యం మనం సొంత తెలివితేటలుగా వినియోగించవచ్చుఁ. అదే నా ప్రగతి కి మూల కారణం అంటూ వివరించాడు. మనలో లేని ప్రజ్ఞ ఎదుటివారికి తనది గా వెల్లడించడమే "డంబాచారం". అమానిత్వమదంభిత్వమ్ అహింసా క్షాంతిరార్జవమ్ । ఆచార్యోపాసనం శౌచం స్థైర్యమాత్మవినిగ్రహః గీతాచార్యుడు సాధన సంపత్తి కొరకై ఉండవలసిన ముక్ష్య లక్షణాల్లో ఒకటి "అదంభత్వం" గా పేర్కొంటాడు. అనగా ఓ కపటి, కృత్తిమమైన బాహ్య వ్యక్తిత్వమును పెంపొందించుకుంటాడు. వ్యక్తి అంతర్గతంగా దోషపూరితముగా ఉంటాడు కానీ, బాహ్యంగా మంచి గుణములు ఉన్నట్టు ఒక వేషం సృష్టిస్తాడు. కానీ దురదృష్టవశాత్తూ, బాహ్యంగా ప్రదర్శించే మంచి గుణములు, పైపైకే ఉంటాయి మరియు ఒక డొల్ల మాత్రమే.ఈ ప్రస్తుత కాల మాన పరిస్తుతుల్లో మనమందరము మనకు సహజంగా పొందిన మన స్వీయ శక్తి ని మాత్రమే బయటకు ప్రదర్చించడము సాధ్యమా? ఇన్ని ఉపకరణాల మధ్య లభ్యమయ్యే అనేక సమాచారం ని చూస్తే చాలా సందర్భాలలో అసలు మనకు స్వతహాగా విజ్ఞానం అవసరమా అన్న ప్రశ్న కూడా ఉత్పన్నం అవుతుంది కదూ! అయితే, నిర్వచనుసారేణ మనమందరమూ "డాంబికులమేనా"??? I Ln. NCS Srinivasacharyulu bearing membership No: 1343582, from Lions club of Image - 061484, for the last 21 years. I was involved in almost most of the mission critical & service oriented activities of the club and contributed to the success of district level programs organized by the Governer. During this course, I have offered my services at various capcities such as club level, DC and ZC positions. My notable active participations during my membership period are with International Conventions, ISAAME forum, multiple district conventions and many others. At this juncture, keeping the best interests of the club in mind, I would like bring few areas of concerns to your notice. I strongly feel these valid concerns require your immediate attention and possibly should prompt some corrective measures 1) I submit that, "No board meeting held nor seek the permission of board for voting this year not any information provided to board members of the club" 2) I submit that, "No senior member of the club contacted / consulted for selection of member for voting" The team of delegates for voting were filled in credential form by the President & Secretary with the influence and as decided by the senior members, MR. KV Rama Rao and Mr.NCH Nageswara Rao Taking above considerations into view, I request you to reject the LC of Image credential form, which has been submitted already Thanks for your consideration and hoping for an immediate action in this regard from you at the earliest

Chapter 12 Telugu and Sanskrit

ద్వాదశ అధ్యాయస్య తెలుగు వ్యాఖ్యానం అవ్యక్తుడు, అవ్యయుడైనట్టి పరమాత్మ తత్వాన్ని జ్ఞాన యోగముద్వారా ఉపాసించవలెనా లేక సగుణ సాకార స్వరూపమును మనస్సున ప్రతిష్టింపచేసికొని ఉపాసన మార్గమున ధ్యానించ వలెనా అన్న సందేహమును అర్జునుడు భక్తి యోగ అధ్యాయము యొక్క మొదటినందే వ్యక్తపరిచాడు. భగవంతుని అద్భుత విశ్వరూప సందర్శనము తర్వాత అర్జునునికి ఈ సందేహము కల్గుట కొంచం మనకు ఆశ్చర్యము కలిగించక మానదు. స్వామి మనలను జ్ఞాన మార్గమందే తనను సాధించవలెనన్న తలంపు తో ఉన్నయెడల తన సాకార స్వరూపమును ఏల ప్రదిర్శించ వలెను? భగవంతునికి మన యొక్క ప్రవర్తన క్షుణ్ణముగా తెలిసినవాడు కనుకనే సాకార ఉపాశన మార్గమును మనకు ఉపదేశించి ఉన్నాడు. మర్కట - కిషోర న్యాయము నిరాకార జ్ఞానమార్గ ఉపాసకులని మరియు మార్జార-కిషోర న్యాయము సాకార ఉపాసకులకు వర్తిస్తున్నట్టుగా మనకు ఉదాహరణ రూపము లో గోచరిస్తున్నది. ఒక కోతి పిల్ల తన తల్లి పొట్టని పట్టుకొని ఉన్నప్పుడు, తల్లి ఒక చెట్టు నిండి మరొక చెట్టునకు ఎగురుతున్నపుడు, తన తల్లిని గట్టిగా పట్టుకొను బాధ్యత పిల్లదే అవుతున్నది. కానీ ఒక పిల్లి తన పిల్లలను జాగ్రత్తగా మెడను పట్టుకొని ఒక చోటు నిండి మరొక వైపునకు దాట వేయడంలో పూర్తి బాధ్యత తీసికొంటున్నది. నిరాకార, అవ్యక్త మైన భగవంతుడిని ఉపాసన చేయుట సాధ్యమయినప్పటికిన్ని అది సాధారణ మనుష్యులకు కష్టతరము. అందువలనే మనకు ఈ పూజ కైనా ముందర ధ్యాన శ్లోకమును నిర్దేశించారు. ఒక సాకార రూపమైన పరమాత్మ స్వరూపాన్ని మనస్సులో ప్రతిష్ఠించు కొని ఉపాసనచేయాలనే నిర్దేశించారు. ఉదాహరణకు విష్ణుసహస్రనామ స్త్రోత్రపారాయణనకు నాందిగా "శాంతాకారం భుజగశయనం పద్మనాభం సురేశం విశ్వాకారం గగన సదృశం మేఘవర్ణం శుభాంగం | లక్ష్మీకాంతం కమలనయనం యోగిహృద్ధ్యానగమ్యం వందే విష్ణుం భవభయహరం సర్వలోకైకనాథం ||" అని స్తుతించినప్పుడు, ఆదిశేషువు పైన లక్ష్మీసమేతుడై శాంతస్వరూపుడై మేఘవర్ణముతో విరాజితుడై మన సంసారభయాలను సదా హరిస్తున్న ఆ విష్ణు ఆకారమును మన మనస్సునందు స్థిరపరుచుకొని లేదా సాదృశ్యమైన రూపమును ధ్యానిస్తూ స్త్రోత్ర పారాయణ చేయడం ద్వారా మన మనస్సు నందు కలిగే వికారములు దూరముగా నుంచవచ్చని ఉద్దేశ్యము. ఎనిమిదవ శ్లోకములో ఎల్లప్పుడూ భగవంతుని యందు మాత్రమే మనస్సు ను లగ్నం చేసి బుద్దిని సమర్పిస్తాడో అతను సదా భగవంతుని యందె నివసిస్తాడని అభయం ప్రసాదిస్తాడు. మనము భగవంతుని యందె నివసించుట అనగా దాని అర్ధమేమి ? మనము ఏదైనా పవిత్ర స్థలము నకు వెళ్ళినప్పుడు ఏ విధముగా శుచిగా ఉండడానికి ప్రయత్నిస్తామో మరియు మన మనస్సు కూడా పరిశుద్ధము గా ఉంచుకొనడానికి ప్రయత్నిస్తామో, అదేవిధముగా మనము నిత్యము భగవంతుని మందిరమునందు నివసిస్తున్నప్పుడు, అదే పవిత్రస్థితి మనయందు ఎల్లవేళలా కొనసాగుతుందని అర్ధము. మన ఆలోచనలు సైతము నిత్యము భగవద్ తత్వమునే ఆపాదించుకొన్నప్పుడు మన ప్రవర్తన కూడా నిర్ద్వందంగా ఉన్నతముగానే ఉంటాయి. ఉదాహరణకు, రామాయణములో భరతుడు, రామ రాజ్యబహిష్కరణ మరియు వనవాస యోగము గురించి తెలిసికొన్నప్పుడు అమితమైన దుఃఖమునకు లోనయ్యాడు. తన తల్లి కైకేయ యొక్క దుర్బుద్ధి నకు మూలకారణము మందర అని తెలిసికొని కుపితుడై ఆమెను శిక్షించాలని క్షణకాలం నిర్ణయించుకొంటాడు. అయితే సంపూర్ణరామార్పితమైన ఆ భరతుడు, తన యొక్క చర్య శ్రీ రామ సమ్మతము కాబోదని తెలిసికొని ఆ ఆలోచనను విరమించుకొంటాడు. సదా భగవంతుని చింతననే చేయు భక్తుడు అధర్మమార్గమునకు కూడా ఎప్పుడూ దూరంగానే ఉంటాడని మనకు ఈ సంఘటన ద్వారా వెల్లడి అవుతున్నది. కానీ సర్వదా భగవంతునుని మన మనస్సులో ఉంచుకొనుట సాధ్యమా ? ఆ మార్గములో ఖఛ్చితంగా ప్రతిబంధకాలు ఎదురువుతాయి. మన యొక్క జీవనం యొక్క ముఖ్యలక్షణం భగవంతునుని మన మనస్సులోకి ఆహ్వానించి స్థిరపరుచోకోవడమే. కానీ ఈ ప్రయత్నం ప్రథమ సందర్భములోనే సఫలీకృతం అవుతుందా ? ఎట్టిపరిస్థితులలో సంభవం కాదు. మనస్సు చంచలమైనది కావున, భగవంతుని ప్రస్తావన కలిగిన వెంటనే పరి పరి విధములుగా భ్రమిస్తుంది. మరి ఏమి సాధనం ? అభ్యాసము చేయుటలో కూడా అసమర్థుడైన వాడికి ఏమిటి సాధనం ?ధనంజయ - నన్ను నీ మనస్సులో స్థాపించుకొనుట సాధ్యం కానీ పక్షంలో నీవు చేసే ప్రతి పనిలో నన్ను అనుసంధానం చేసికొను మార్గము అవలంబించమని ఉపదేశిస్తాడు. భగవంతుని సాధనలో తొమ్మిది మార్గాలు మనసాంప్రదాయములో ఉపదేశిస్తారు. శ్రవణం, కీర్తనం, స్మరణం, పాదసేవనం, అర్చనం, వందనం, సఖ్యం మరియు ఆత్మనివేదనం తొమ్మిది సాధనాలుగా పేర్కొనబడింది. మన ఆలయవ్యవస్థ నందు సమాజములో ప్రతి వృత్తి ధర్మము తోనూ అనుసంధానం చేయుట మనము గమనించవచ్చు. బ్రాహ్మణుడు ఆలయము లోని మూలస్వరూపమునకే అతని అర్చనాదులు సమర్పించవలసినది గా నిర్దేశించ బడినది. వ్యాపారవేత్తలు తన సంపాదనలోని కొంత భాగాన్ని ఆలయము కోసరం సమర్పించవలసిందిగా నిర్దేశము చేయబడినది. అదే విధముగా పాలకులు కూడా ఆలయ సంరక్షకులే. స్వామి కార్యక్రమములలో వర్ణవ్యవస్థలోని ప్రతి ఒక్కరిని భాగ్యస్వాములు చేయబడినది. రజకులు స్వామి వస్త్రములు పవిత్రభావనతోనే తయారు చేయుట, వడ్రంగి, కుమ్మరి తన తన ప్రజ్ఞ ను మళ్ళీ స్వామి కార్యమునకే వినియోగించుట.గాయకులూ గాయకులు, నృత్యకారులు, కవులు అందరూ స్వామిని ఉద్దేశించి తమ కళలను వెచ్చించుట ఇత్యాది వాటి వలన మన జీవన శైలి పూర్తి భగవంతుని అధీనము లోనే ఉన్నదన్న భావన తోనే అలవర్చుకొంటారు అదేవిధంగా ఈ వ్యవస్థ లో మనం చేసే అన్నీ పనులు భగవంతుని ఆధీనంలోనే ఉన్నవని అవగతం అయినప్పుడు మన జీవనం సమర్పణ భావన తో కొనసాగుతుంది. నీవు చేసే ప్రతి పని భగవంతుని కోసం చేస్తున్నప్పుడు దానిలో హెచ్చుఁ తగ్గులు గణించుట ఉండదు కదా. భగవంతుడు భక్తిమార్గపరిణితి లోని వివిధ శ్రేణుల గురించి కూడా వివరిస్తాడు. కేవలం భగవంతుని అర్చన యాంత్రికంగా చేయుట కన్నా జ్ఞాన సముపార్జన ప్రశస్తం. జ్ఞాన అన్వేషణ కన్నా ధ్యానం చేయగలగడం విశేషం. ధ్యానం కన్నా కర్మసంగపరిత్యాగం మరింత ఉత్తమం. కానీ ఈ స్థాయి కి చేరుట సులభమా ? దానికొరకు ఏమీ లక్షణములు ఉండవలెను? త్రయోదశ శ్లోకములో భగవంతుడు సర్వ భూతముల యందు సమభావన మరియు ద్వేషరహితభావన కలిగి ఉండుట ఎంత ప్రశస్యమో వివరిస్తాడు. ఈ సందర్భములో మనము గరుత్మంతుని వృత్తాతం పరిశీలిస్తే మనకు దీని అర్ధం సరిగా బోధపడుతుంది. గరుత్మంతుడు వినత పుత్రుడు. కద్రువ అతని సవతి తల్లి. ఈయన నారాయణ మహాభక్తుడు, శక్తిమంతుడు మరియు వినయసంపన్నుడు. ఒక సందర్భములో వినతా కద్రువ మధ్య జరిగిన పందెములో ఆమెతో సహా గరుత్మంతుడు కూడా కద్రువ మరియు ఆమె సంతానానికి(నాగులు) దాసులు అవుతారు. అరే ! నాకు ఇంట శక్తి ఉన్నప్పటికిన్నీ ఇలా దాస్యం చేయవలసి వచ్చిందే అని గరుత్మంతుడు వ్యాకులత చెందుతూ ఉంటాడు. తన దాస్యవిముక్తి మార్గము నాకు ఉపాయం అయన కద్రువని అడుగుతాడు. ఆమె ఆలోచించి దేవలోకమునిండి అమృతము తెచ్చ్చిన పక్షంలో అతని దాస్యవిముక్తి లభిస్తుంది అని చెపుతుంది. ఆయనకు ఉన్న శక్తిసామర్ధ్యాలకు అది పెద్ద విషయం కాదు. ఆయన దేవలోకం నుండి అమృతం తీసికొని వస్తున్నా క్రమములో దేవేంద్రుడు "అర్హత లేని వారికి అమృతము దక్క రాదు" అని అభ్యర్థిస్తాడు. గరుత్మంతుడు ఆ మాటకు అంగీకారము తెలిపి దానికి బదులుగా తనకి ఎల్లప్పుడూ సమస్త నాగులు ఆహారం కావాలని వరం అడుగుతాడు. ఇంద్రుడు దానికి కించిత్ ఆశ్చర్యము చెంది గరుత్మంతుడు నాగుల యందు ద్వేషభావం త్యజించలేదని గమనిస్తాడు. గరుత్మంతుడు నాగులకు అమృతం ఇఛ్చిన తర్వాత దేవేంద్రుడు ఆ అమృతము ను తస్కరిస్తాడు. అనంతరం గరుత్మంతుడు యదేచ్చగా నాగులను తినడం మొదలు పెడతాడు. అతని శక్తిని తాళలేక నాగులు రోజుకు ఒక్క నాగును అతనికి ఆహారంగా ఇవ్వడానికి ఒడంబడిక చేసికొంటారు. ఒకానొక రోజు ఆటను నాగు స్థానములో ఒక మహాపురుషుడిని ఆహారంగా స్వీకరించబోయి తర్వాత నిజాము తెలిసి కొని బాధ పడతాడు. ఆయన స్వతహాగా మహానుభావుడు, విష్ణుభక్తుడు. తనవల్ల జరిగిన ఈ ఘోర జీవ హింస కు పశ్చాతాపపడతాడు. గరుత్మంతుడు ఎప్పుడైతే ద్వేషభావం త్యజిస్తాడో వెంటనే అతనికి మైత్రీ మరియు కారుణ్య భావములు కలుగుతాయి. అతను దేవేంద్రుని వద్దకు వెళ్లి చనిపోయిన నాగులను తిరిగి బతికించడానికి అమృతం అడుగుతాడు. దేవేంద్రుడు మొదట ఎవరికోసం అమృతం వద్దని అన్నాడో వారికోసమే ఈ సారి సంతోషముగా అతనికి అమృతము ఇస్తాడు. ఆటను గరుత్మంతుని లో వచ్చిన మార్పునకు సంతోషిస్తాడు. మనము సామాన్యముగా ఏ పని అయినా సంసారిక ప్రయోజనం కోసమే చేస్తాము కదా. కాను భగవంతుడు ప్రాపంచిక లాభముల పట్ల అనాసక్తతతో ఉండి, బాహ్య-ఆంతరములో పవిత్రంగా ఉండి, దక్షతతో, ఉదాసీనంగా, కలతలు లేకుండా మరియు అన్ని వ్యవహారములలో స్వార్ధచింతన లేకుండా ఉన్నటువంటి నా భక్తులు నాకు చాలా ప్రియమైన వారు, అని అంటాడు. అన్నెడ అధ్యాయము చివరి శ్లోకములో భగవంతుడు ఎవరైతే ఇక్కడ ప్రకటించబడిన ఈ జ్ఞానామృతమును గౌరవించి, నాపై విశ్వాసముతో మరియు నేనే పరమ లక్ష్యముగా భక్తితో ఉంటారో, వారు నాకు అత్యంత ప్రియమైన వారు.భగవంతునికి ప్రియుడు అయితే ఏమీ ప్రయోజనం ? యత్పాద పద్మ యుగళం తులసీదళాదై: సంపూజ్య విష్ణుపదవీమ్ అతులామ్ ప్రయాంతి తేనైవ కిమ్ పునరసౌ పరిరబ్దమూర్తి రామేణ వాయు తనయ: కృత పుణ్య పుంజ: శ్రీరాముని పాదపద్మములను తులసీదళములతో పూజించినవారు సాటిలేని పరమ పదము పొందెదరు. అటువంటి శ్రీరామచంద్రుడే హనుమంతునికి అనుగ్రహించి స్వయముగా ఆయనను ఆలింగనం చేసికొంటాడు. భగవద్ ప్రియునకు (ఆంజనేయునకు) ఇంతకన్నా మహద్భాగ్యము ఉంటుందా ? SANSKRIT श्री गुरुभ्यो नमः। श्री कृष्ण परमात्मने नमः पूर्वेषुअध्यायेषु भगवान् अव्यक्तः अव्ययः च - सादृशउल्लेखनं बहुवारं वयं पश्यामः।द्वादश अध्याये प्रथम्न श्लोके एव अर्जुनः सादृश भगवतः उपासनं ज्ञानमार्गेन करणीयं अथवा तस्य सगुण साकाररूपं मनसि स्थापयित्वा उपासनं करणीयं वा - इति प्रश्नं अपृच्छत्। अर्जुनस्य +-मनसि भगवतः अध्बुत विश्वरूपस्य सन्दर्शानान्तरम् एतस्य सन्देहस्य उत्पन्नं अस्माकं कृते किञ्चित् आस्चर्यकारणं भवति खलु।यदी वयं निराकारस्य भगवतः उपासनं ज्ञानमार्गेन करणीयं चेत् भगवान् तस्य अप्रमेय विश्वरूपस्य आविष्करणं किं प्रयोजनस्य कृते कृतवान्? सामान्य जनानां चिन्तनस्य पूर्णस्वरूपं भगवता अवगतम्।तेन कारणेन एव भगवान् अस्माकं कृते सगुण साकार उपासना मार्गं सूचितवान्।एतस्मिन् सन्दर्भे द्वौ उदाहरणौ पश्यामः।मर्कटकिशोर न्यायः - एतद् उदाहरणं निराकार उपासनस्य भक्तजनानां कृते समुचितं भवति। मर्कट्याः शिशवः तेषां मातुः उदर आलंबेन सह वृक्ष्यशाखां मध्ये कूर्दन्ति।किन्तु माता शिशूनाम् रक्ष्णस्य दायित्वं न स्वीकरोति।शिशवः एव सावधानेन तेषां मातुः उदरं गृहीत्वा स्वीयसंरक्षणं कुर्वन्ति।किन्तु मार्जालकिशोर न्यायः मर्कटस्यकिशोरन्यायस्य अपेक्षया बिन्नं भवति। मातुः तस्याः शिशून् अतीव सावधानेन एकात् स्थलात् अन्य स्थलान् नयति।सा संपूर्णदायित्वं स्वीकृत्या शिशूनाम् रक्षणं करोति।साद्रुशप्रकारेण भक्तस्य कृते साकार उपासनमार्गे भगवता एकाग्रचित्तेन उपासना कर्तुं लघुतर मार्गं भवति। तेनकरणेन एव अस्माकं कृते सर्व पूजा विधानानाम् आदौ तस्य भगवतः ध्यान श्लोकस्तुत्याः निर्देशनं भवति।तस्याः पूजायाः मूलदेवतारूपं मनसि स्थापयित्वा एव मुक्ष्यपूजाकार्यक्रमं कर्तुं निर्देशनं भवति।द्रुष्टान्तरूपेण श्री विश्नुसहस्रपारायणस्य पूर्वे वयं शान्ताकारं भुजगशयनं पद्मनाभं सुरेशं विश्वाधारं गगनसदृशं मेघवर्णं शुभाङ्गम् । लक्ष्मीकान्तं कमलनयनं योगिहृर्ध्यानगम्यम् वन्दे विष्णुं भवभयहरं सर्वलोकैकनाथम् इति ध्यानश्लोकस्य स्तुति कुर्मः खलु।यदा वयं एतस्य स्तुतिं कुर्मः तदा आदिसेषस्य उपरि लक्ष्म्या सह मेघवर्णस्य शान्ताकारस्य विष्णोः दिव्यस्वरूपं मनसि स्मरामः।श्री महा विष्णुः अस्माकं संसारिक भयान् सदा हरन् सर्व प्राणिनः रक्षणं करोति।सादृश भावनेन महाविष्णुं स्मृत्वा वयं स्त्रोत्रपारयणम् कुर्मः चेत् अस्माकं मनोविकारभवानानं निरोधं कर्तुं शक्यामहे। परमात्मनि मयि एव चित्तं स्थापय।मयि एव मतिं योजय।ततः परं मयि एव वसिष्यसि। अत्र संदेहः न वर्तते। इति भगवान् अष्टम श्लोके उक्तवान्।यदी अस्माकं चित्तं सदा परमात्मनि एव स्थापयित्वा जीवनं कुर्मः चेत् अस्माकं मनः एव भगवद् मन्दिरं भविष्यति।यदी कोऽपि पुण्यक्षेत्रं गच्छति चेत् सः सर्वदा पवित्रभावनेन वर्तते खलु। एवमेव यदी वयं परमात्मनि एव चित्तं ध्रुवं कुर्मः चेत् अस्माकं चारित्रं अपि अमलं भविष्यति।दृष्टान्तरूपेन रामायणकाव्ये यदा भरतः रामस्य वनवासयोगं रज्यबहिष्करणप्राप्तिं विषये ज्ञातवान, सः अतीवकुपितः अभवत्। तस्य मातुः दुर्बुद्धेः मूलकारणं मन्दरा - इति ज्ञात्वा तस्याः मारितुं उद्युक्तवान्।किन्तु भरतस्य मनसि संपूर्णरीत्या रामभावन एव अस्ति।मन्दरायाः हिंसा रामस्य कृते न संमतः - इति चिन्तयित्वा भरतः तस्य प्रयत्नस्य प्रत्याहारं कृतवान्।यः सर्वदा भगतवः चिन्तनम् करोति सः कदापि अधर्ममार्गेन न व्यवहरति।सदा भगवती एव मनः स्थिरं कर्तुं कदापि सुलभउपायः न। तस्मिन् मार्गे अनेक प्रतिबन्धनानि निश्चयेन संभवन्ति।अस्माकं जीवनानाम् परमलक्ष्यं भगवति एव मनः स्थापयितुं भवति।किन्तु वयं एतस्य भक्तिमार्गस्य सिद्धिम् प्रथम प्रयत्ने एव प्राप्तुं शक्यामहे वा? कदापि न। मनः यावत् भगवति स्थिरं कर्तुं प्रयत्नं करोति तदैव बहूनि अन्यसंसारकिर विषयेषु परिभ्रमणम् कर्तुं इच्छति।तर्हि किं साधनम् ? "धनञ्जय! यदी मयि चेतः निस्चलं स्थापयितुं न शक्नोषि तर्हि चित्तस्य पुनः पुनः स्थापेन मां प्राप्तुं यतस्व।" - इति भगवान् सर्व जनानां कृते संदेशं दत्तवान्। अभ्यासे अपि भगवद्प्राप्तिं असमर्थः अस्ति चेत् किं करणीयं?जीवने नारायणभावेन सर्व कर्माणि करणीयं।भक्तजननां कृते नवप्रकार भागवतधर्मआभ्यासं कर्तुं निर्देशनं गुरुजनैः दत्तम्।श्रवणं, कीर्तनं, स्मरणं, पादसेवनं, अर्चनं, वन्दनं, दास्यं, सख्यं, आत्मनिवेदनं च भगवतसेवाकर्माणि भवन्ति।भारतदेशे आलय व्यवस्थायाम् वयं एतस्य विधानस्य रचनाः द्रष्टुं शक्यामहे।ब्राह्मणाः वेदविहितकार्यक्रमाणि आलयस्य मुक्ष्यदेवतस्य कृते कृतवन्तः।वणिजाः तस्य व्यापारस्य लाभस्य किञ्चित् भागं देवालस्य कृते वितरणं कृतवन्तः।पालाकाः आलय धर्माध्यक्षता कृतवन्तः।शिल्पकारकाः तस्य प्रतिभा आलयस्य कृते समर्पयन्ति।तक्षकः, रजकः.कुम्भकारः च इत्यादि अनेक वृत्ति निपुणाः तेषु जीवनेषु भगवद्उद्देशैः तेषां कर्माणि कृतवन्तः। एवमेव गायाकाः नर्तकाः कवयः साहित्यकाराः च अपि तेषां कौशल्याम् भगवदर्पितं कृतवन्तः।अनन्तरं भगवान् भक्तस्य परिणित्याः श्रेणीनाम् विषये उक्तवान्।अभ्यासयोगात् विवेकः प्रश्स्थारः।विवेकात् चिन्तनम् विशिष्यते। चिन्तनात् अपि कर्मप्रयोजनपरित्यागः विशिष्यते। त्यागात् बन्धनस्य संसारस्य नाशः भवति। किन्तु संपूर्ण भक्तिभावनं प्राप्तुं अस्माकं कृते किं लक्षणं प्रधानतः आवश्यकं भवति?त्रयोदश श्लोके भगवान् सर्वभूतानाम् कृते अद्वेष्टा भावनायाः विषये अपि प्रस्थावितवान्। एतस्मिन् सन्दर्भे गरुक्मन्तस्य वृत्तान्तं वयं एक वारं पश्यामः।गरुक्मन्तः विष्णोः महाभक्तः विनयशीलः च। सः विनतायाः पुत्रः।कद्रुवा तस्य विमाता अभवत्।विनता कद्रुवा द्वयोः मध्ये एकात् पणात् कारणात् गरुक्मन्तः कद्रुवायाः दासः अभवत्।गरुक्मन्तः एतस्य दास्यस्य विमुक्तिं कर्तुं निश्चयं कृतवान्। सः माता कद्रुमं कथं तस्य दास्यविमुक्तिं कर्तुं शक्यते – इति प्रार्थयतिवान्।सा किञ्चित् चिन्तयित्वा यदी गरुक्मन्तः स्वर्गात् अमृतं नयति चेत् दास्यस्य विमुक्तिं प्राप्नोति - इति उक्तवती। गरुक्मन्तः बहुः समर्थः। सः स्वर्गलोकात् अमृतं गृहीत्वा स्वस्थालं आगन्तुं उद्युक्तवान्।विना योग्येन अमृतं न ददातु - इति देवेन्द्रेण उक्तः। गरुक्मन्तः तद् प्रतिपादनं अन्गीकृत्वा एकं वरं आकाङ्क्षितवान्। गरुक्मन्तः द्वेषभावेन सर्व नागजाति प्राणिनः तस्य कृते आहारं भवेत् - एतद् वरं अपृच्छत्।तत् पश्चात् गरुक्मन्तः विना निर्बन्धेन सर्व नागानां वधं कुर्वन् जीवनं यापयतिवान्।अनन्तरं प्रतिदिनं एकं नागं गरुक्मन्तस्य आहारार्थं दातुं संधिः अभवत्।एकस्मिन् समये सः भ्रमेण नागप्राणिनि स्थाने एकं महापुरुषं खादितुम् प्रयत्नं कृतवान्। तदनन्तरम् सः तस्य स्वकृत घोरजीवहिंसाकार्याणां कृते अतीव दुःखं अनुभूतवान्।पञ्चात्ताप भावेन सः द्वेषभावं त्यजितवान्। तस्मिन् मनसि द्वेषभावन स्थाने मैत्री कारुण्य भावनौ आगच्छताम्।मृत नागाप्राणिनः पुनर्जीवनार्थं इन्द्रं अमृतं दातुं प्रार्थयतिवान्। इन्द्रः संतोषेन गरुक्मन्तं अमृतं दत्तवान्। सामान्यतः जनाः भगवतः पूजां चिन्तनम् च कोऽपि सांसारिकप्रयोजनार्थं एव कुर्वन्ति।किन्तु भगवान् वदति - यः पुरुषः निःस्पृहः शुद्दः चतुरः तटस्तः अपगतभयः सर्वेषां कर्माणां फलं त्यजन् भगवद्भक्तः च वर्तते सः मम अभीष्टः भवति।भगवद्प्रियः भवितुं एव सर्वोत्कृष्ट स्थिति भवति । द्वादश अध्याये भगवान् भक्तिमार्गस्य लक्षणानि लाभानि विस्तारेण बोधितवान्।ये तु भक्तिमन्तः, विश्वासयुक्ताः मन्निश्टाह् यथाप्रतिपादितं धर्मयुक्तं साधुसमानम् इदं च आचरन्ति ते पुरुषाः मम अत्यन्तं अभीष्टाः भवन्ति - इति भगवान अन्तिम श्लोके उक्तवान्।यदी कोऽपि भगवद्प्रियः भवति चेत् किं प्रयोजनम्? यत्पादपद्मयुगळम् तुलसीदलैः संपूज्य विष्णुपदानीं अतुलां प्रयान्ति तेनैव किं पुनरसौ परिरब्धमूर्ती रामेण वायु तनयः कृतपुण्य पुन्जः ये श्री रामस्य पदान् तुलसी दलैः पूज्यन्ते ते परमपदं निश्चयेन प्राप्नुवन्ति। अन्जनेयः तस्य आकुण्ठितभक्तिभावनेन भगवतः प्रियः वर्तते। तेन कारणेन श्री रामः एव अन्जनेयं आलिङ्गनं कृत्वा अतुल सुखानि प्रसादितवान्। अन्जनेयस्य भाग्यस्य वर्णनं कर्तुं शक्यते वा? कदापि न।