Chapter 11 - Sanskrit

श्री गुरुभ्यो नमः। श्री कृष्ण परमात्मने नमः दशमोध्याये श्री कृष्णस्य विभूतीन् श्रुत्वा अर्जुनः अतीव संतोषं अनुभूतवान्। तस्य मोहं अपि अन्तं अभवत्।भगवान् श्री कृष्णः केवलं तस्य प्रियमित्रः न, सः सर्व विश्वानाम् ऐश्वर्याणाम् मूलकारणः - एतस्य ज्ञानं अपि अधीतवान्।एतस्य अध्यायस्य प्रारम्भे अर्जुनः श्री कृष्णस्य प्रेमादरणस्य कृते कृतज्ञता भावेन अञ्जलिं कुर्वन् तस्य भाषणं आरम्बं कृतवान्। सर्वजगतः श्रुष्टि स्थिति लयाणां मूलकारणं श्री कृष्णः एव - एतद् विश्वाशं कृत्वा अर्जुनः भगवतः कीर्तनं करोति।अर्जुनः द्वितीय श्लोके कृष्णं "कमल पत्राक्ष" एतेन सम्बोधनेन कीर्तयतिवान्।सादृश कीर्तनं रामस्य महा भक्तः श्री अन्जनेयः अपि रामायण काव्ये सुन्दर काण्डे कृतवान्।यदा आन्जनेयः "अहं रामदूतः" - इति प्रकटितवान् सीता महासाध्वि रामस्य लक्षणानि व्यक्तीकर्तुं पृच्छति। रामः कमल पत्राक्षः सर्व भूत मनो हरः | रूप दाक्षिण्य सम्पन्नः प्रसूतो जनकात्मजे|| एतेन प्रकारेण अन्जनेयः रामस्य श्लाघनं कृतवान्।कमलपत्रे अक्षिणी यस्य सः - कमलपत्राक्षः।एतद् लक्षणं केवल महा पुरुषस्य चिह्नं भवति।इति अहं मन्ये।अर्जुनः कृष्णस्य दिव्य विभूतीनाम् महिम्नः श्रुत्वा भगवतः विश्वरूप संदर्शनं कर्तुं इच्छतिवान्।किन्तु तद् विज्ञापनं अर्जुनः बहुना आदरेण कृतवान्।यदी अहं भवतः परमोत्रुकृष्ट रूपं दृष्टुं योग्यः चेत् कृपया मह्यं तद् वरं ददातु - एतस्य विज्ञापनं अर्जुनः चतुर्थ श्लोके कृतवान्| मन्यसे यदि तच्छक्यं मया द्रष्टुमिति प्रभो | योगेश्वर ततो मे त्वं दर्शयात्मानमव्ययम् || 4|| अर्जुनः दसम अध्यायस्य सप्तादस श्लोके, कृष्णं योगीं नामेन सम्बोधितवान्।अर्जुनेन भगवतः दिव्यस्वरूपस्य महिम्नः इदानीं सम्यक् अवगतः। तत् कारणेन अर्जुनः एतस्मिन् श्लोके भगवन्तं "योगीश्वर" - इति सम्बोधितवान्। अस्माकं अनुग्रहयोग्यता कः निर्णयति?यद्यपि वयं कोऽपि प्रयोजनस्य कृते तीव्र प्रयत्नं कुर्मः, यदी तस्याम् कामनायाम् नम्रता न भवति चेत् भगवान् निश्चयेन तद् संपूर्ण फलितं न ददाति। इतिहासे बहवः जनाः तेषाम् इष्टकाम्यसिद्दयर्थं उद्धततपः कृतवन्तः। हिरण्यकशिपः रावणः इत्यादि इतर राक्षसाः सर्वे अमरत्वप्राप्तिं तपः कृतवन्तः। किन्तु भगवान् तेषां अहन्कारप्रवृत्तिं गणयित्वा अमरत्ववरप्रदानं न प्रसिदितवान्।किन्तु यदा विभीषणः सदा धर्ममार्गस्य जीवनस्य वरं आकाङ्क्षयतिवान्, भगवान् तस्य कृते " चिरञ्जीवत्वं" अनुग्रहितवान्।नवमश्लोकतः चतुर्थदसश्लोक पर्यन्तं संजयः भगवतः विश्वरूपस्य वर्णनं विस्तारेन कृतवान्।भगवतः विश्वरूपं कथं भवति।भगवति ब्रह्माण्डरूपे अर्जुनः अनेक मुखानि नयनानि दिव्य आभरणानि दिव्य आयुधानि च दर्शितवान्।भगवान् दिव्य मालाः अम्बराणि धारयित्वा दिव्य गन्धान् अनुलेपनं कृत्वा देदीप्यमानेन प्रकाशयति।कोटि सूर्याणां प्रकाशस्य अपेक्षया भगवान् अधिक तेजोमयः अस्ति।सर्वजगत् भगवतः विश्वरूपे स्थितम् अजुनः दर्शितवान्।भगवतः अद्बुत विश्वरूपस्य वर्णनं संजयः केन सः करोति स्म? धृतराष्ट्रेण सह खलु ?धृतराष्टस्य कृते कृष्णस्य महिमाम् नूतन विषयं कदापि न।कौरव पाण्डवयोः शान्ति प्रयत्न सन्दर्भे अपि भगवान् तस्य विश्वरूप दर्शनं धृतराष्ट्रस्य कृते प्रासिदितवान्।भगवतः अपरिमित शक्तिं ज्ञात्वा अपि सः किं विश्वाशेन युद्दनिवारणस्य प्रयत्नं न कृतवान्?यदी वयं सावधानेन अवलोकामः चेत् एतद् मायास्वरूपस्य प्रभावं अवगन्तुं शक्यामः।सर्वजगत् सदा भगवतः मायया पीडितः।भगवतः अपार अनुग्रहं पाण्डवानां कृते अस्ति - एतद् विषयं ज्ञात्वा अपि कौरवाः आत्मघातकयुद्दं कर्तुं निर्णयतिवन्तः।कारणं किं? ते सर्वे अपि भगवतः मयामोहिताः आसन्।तस्याः मायायाः विमुक्तिमार्गं केवल भगवद् संपूर्ण शरणागतिम् एव। भागवथा कथायम् अपि भगवान् श्री कृष्णः माता यशोदायै विश्वरूपसंदर्शनभाग्यं दत्तवान्।तत् समये भगवतः मुखे यशोदा सर्वजगत् दर्शितवति।यशोदा बालकस्य मुखे सकलकोटि ब्रह्माण्डानि दृष्ट्वा आश्चर्यं परमानन्दस्थितिं च अनुभूतवती।किन्तु अनन्तरं भगवता मायया तद् विषयं विस्मरितवति।यथावत् कृष्णः सामान्य बालकः इति चिन्तयित्वा एव व्यवहरति स्म।वयं अपि अस्न्माकं जीवनेषु कतिपय सन्दर्भेषु भगवतः अनुग्रहं अनुभवामः किन्तु सदा अप्रमत्तेन जीवनाचरणं कर्तुं न शक्यामहे।तर्हि किं साधनं? पुनः निरन्तर भगवद्भक्तिः एव खलु। भगवतः विश्वरूपं दृष्ट्वा अर्जुनः अतीव आनन्देन तद् रूपस्य वर्णनं करोति स्म।भगवतः अनन्त बाहवः पादाः अक्षाणि सर्वत्र प्रवृद्दवन्ति।पुरुषसूक्त्याम् अपि भगवतः स्वरूपस्य वर्णनं साद्रुशप्रकारेण अस्ति। स॒हस्र॑शीर्षा॒ पुरु॑षः । स॒ह॒स्रा॒क्षः स॒हस्र॑पात् । स भूमिं॑-विँ॒श्वतो॑ वृ॒त्वा । अत्य॑तिष्ठद्दशाङ्गु॒लम् ॥ सर्वश्रुष्टिः सर्वशक्तिमतस्य भगवतः अधीनेन चलति। भयादस्याग्निस्तपति भयात्तपति सूर्यः । भयादिन्द्रश्च वायुश्च मृत्युर्धावति पञ्चमः सर्वजगत् भागवते भीत्या एव व्यवहरति। दंष्ट्राकरालानि च ते मुखानि दृष्ट्वैव कालानलसन्निभानि | तद् स्वरूपं दृष्ट्वा अर्जुनः भयकंपितः अभवत्।सर्व प्राणिनः भगवतः मुखे प्रविशन्ति।यथा तीव्रवेगाः पतङ्गाः ज्वलितम् अग्निम् आत्मविनाशाय प्रविशन्ति तथा एव तीव्रगमनाः प्राणिनः तव मुखानि अपि नाशाय विशन्ति। भगवान् श्रुष्टि स्थिति लय कारकः।विश्वस्य एताः त्रीणि स्थितयः भगवता एव शाशितः।इदानीं अर्जुनः भगवतः उग्रलयकारकस्वरूपं दर्शितवान्।अर्जुनस्य सर्वबन्धुजनाः मित्राः च भगवता ग्रसितः - इति दृष्ट्वा सः भीतः अभवत्। अर्जुनः कृष्णस्य इष्टसखा।सः इतर पाण्डवानां अपेक्षया अधिक समयं कृष्णेन सह यापयतिवान्।सः सुबद्राम् परिणयनम् कृत्वा कृष्णस्य बान्धव्यं अपि प्राप्तवान्।अनेक सन्दर्भे कृष्णस्य सूचानानुसारेण एव व्यवहरितवान्। तत् कारणेन एव अर्जुनः तस्य रथिनः दायित्वं कृष्णं नियोजयतिवान्। किन्तु भगवतः विश्वरूपसन्दर्शानन्तरम् अर्जुनस्य मनसि क्रमशः प्रेमभावना स्थाने भीतिभावना उत्पन्नं भवति।यद् कृष्णस्यरूपं अर्जुनेन अद्य पर्यन्तं अवगतः तद् स्वरूपं इदानीं समग्रं भिन्नं भवति।अन्यस्मिन् सन्दर्भे अपि भगवतः भयानक रूपस्य दृष्टान्तं इदानीं पश्यामः।यदा दुष्टसम्हरणार्थम् तस्य प्रियभक्तः प्रह्लादस्य रक्षणार्थं च भगवान् उग्र नृसिंहस्य अवतारं स्वीकृतवान् तदापि सर्व देवलोकाः अतीव भयकम्पिताः अभवन्।ते सर्वे भगवन्तं तस्य उग्ररूपस्य उपसंहरणार्थम् प्रार्थनाः कृतवन्तः। इदानीं भगवतः विश्वरूपस्य संदर्शनं कृत्वा अतीव भीतिम् अनुभवयित्वा सः भगवतः प्रकृतिं हेतुं च ज्ञातुं इच्छतिवान्।द्वित्रिंशत्तम श्लोके भगवान् इति उक्तवान्।कालः एव सर्व विश्वान् विनश्यति।सकलघटनाः प्रसिद्दपुरुषाः देशाः भाषाः संस्कृतयः योधाः च कालेन एव ग्रास्यते।भगवान् एव कालपुरुषः।विना अर्जुनस्य योगदानेन अपि प्रत्यनीकेषु योधानां समाहर्तुम् भविष्यति।अहं सर्वान् लोकान् संहर्तुं प्रवृद्दः कालोऽस्मि।प्रतिपक्षसैन्येषु ये योधाः सन्ति तान् त्वं न मारयसि चेदपि अवश्यं ते मृताः भविष्यन्ति।द्रोणः भीष्मः जयद्रदः कर्णः अन्ये सर्वे अपि मया पूर्वमेव निहताः।मया निहतानेव त्वं नाशय।व्यथां मा कुरु। शत्रून् जेष्यसि। भगवान् एव वायुः यमः अग्निः वरुणः शशाङ्कः प्रजापतिः प्रपितामहः च।अर्जुनः कृष्णे एव सर्व देवानाम् दर्शनं कृतवान्। विश्वस्य निर्वहणार्थम् भगवान् एव केचन देवान् नियुक्तवान्।किन्तु ते सर्वे भगवतः विविधानि रूपाणि एव। अर्जुनः भक्त्या सहस्र्वारं भगवतः प्रणामं कृतवान्। पुनः पुनः प्रणामं कृतवान्। भगवान् श्री कृष्णः एव सर्व शक्तिमतः - इति ज्ञात्वा, अर्जुनः पुनः भगवतः स्थुतिं कृतवान्।हे - अनन्तवीर्य, अनन्तविक्रम - अहं त्वां सर्वतः नमस्करोमि।अहं त्वं मम प्रिय सखा इति मत्वा तस्य विशेष महिमानम् न ज्ञात्वा प्रायः बहूनि दोषानि कृतवान्।कृपया क्षमा एतस्मिन् सन्दर्भे अहं श्री वेङ्कटेस्वर स्थोत्रस्य अन्तिम पङ्क्तीः स्मरामि। अज्ञानिना मया दोषा न शेषान्विहितान् हरे । क्षमस्व त्वं क्षमस्व त्वं शेषशैल शिखामणे ॥। भगवान् - भवान् मम कृते कृपेण स्वस्य अमोघ विश्वरूपं प्रदर्शितवान्।।विश्वरूप! किरीटधारयित्वेन गदाधारयित्येन चक्रपाणयित्येन च यत् सौम्यं रूपं मां प्रदर्शियितवान् असि तदैव रूपं अहं दृष्टुं इच्छामि।हे अनन्तभाहो!कृप्याय पुनः शन्तस्वरूपं स्वीकरोतु - अन्ते अर्जुनः इति प्रार्थयितवान्। भगवान् दयामयः।यदा अर्जुनः विश्वरूपस्य दर्शनस्य इच्छा प्रकटयतिवान्,तस्य अद्वितीय अप्रमेय च दिव्यरूपं प्रदर्शितवान्।इदानीं अर्जुनस्य प्रार्थनाम् अन्गीकृत्वा पुनः तस्य सोव्म्यरूपं धारयतिवान् ।अध्यायस्य अन्ते भगवान् सर्वजनणाम् कृते एकः परमोत्क्रुष्टसंदेशं दत्तवान्।यः पुरुषः मदर्थकर्मकारी मन्निष्टः मत्सेवकः विषयसङ्गरहितः सर्वप्राणिषु द्वेषरहितः च भवति सः मां उपगच्छति।

Chapter 11 - Telugu

ఏకాదశ అధ్యాయస్య తెలుగు వ్యాఖ్యానం దశమధ్యాయమునందు అర్జునుడు శ్రీ కృష్ణ పరమాత్మా యొక్క సకల విభూతినలు గూర్చి తెల్సినవాడై అమిత తన్మయత్వము అనుభవించెను. తన ముందు తిరిగాడుతున్న కృష్ణుడు కేవల తన ఇష్ట సఖుడు మరియు బంధువు మాత్రమే కాదని, అతను సర్వవిశ్వాసార్వభౌముడని, సకలైశ్వర్యములు ప్రభువని గమనించి అంజలి ఘటిస్తూ కృష్ణుడిని "కమల పత్రాక్ష" అని సంబోధించాడు. కమలమువంటి కన్నులు గలవాడా అన్న కీర్తన అత్యంత విశేషణమైనదిగా పేర్కొనబడినది. రామాయణ కావ్యములో సుందర కాండలో, రామ మహాభక్తుడైన ఆంజనేయుడు, తనను తాను "రామ దూత" గా అభివర్ణించుకొన్నప్పుడు, సీతా మహా సాధ్వి రాముని చారిత్రం మరియు ఆయనను ఈ విధముగా ఆంజనేయుడు దర్శించాడో వివరించమని కోరుతుంది రామః కమలపత్రాక్ష సర్వ భూత మనోహరః రూప దాక్షిణ్య సంపన్న ప్రసూతో జనకాత్మజా అంటూ ఆంజనేయుడు రాముణ్ణి శ్లాఘిస్తాడు. ఈ విశేషణం కేవలం విష్ణుస్వరూపమైన మహాపురుషలకే సంబంధించినదని మనకి ఇక్క అవగతం అవుతున్నది. అర్జునుడు కృష్ణుని దివ్యవిభూతుల మహత్యం గురించి తెలిసికొన్న వాడై అయన విశ్వరూపసందర్శనం కొరకై ఆకాంక్ష వ్యక్త పరుస్తాడు. కానీ ఆ యొక్క కోరికను అత్యంత వినయసంపన్నుడై తనకు అర్హత ఉందని పరమాత్మ భావిస్తేనే ఆ భాగ్యం ప్రసాదించమని ప్రాధేయపడతాడు. మన్యసే యది తచ్ఛక్యం మయా ద్రష్టుమితి ప్రభో । యోగేశ్వర తతో మే త్వం దర్శయాత్మానమవ్యయమ్ ।। 4 ।। ఈ సందర్భములో కృష్ణుని పట్ల అర్జునుని భక్తి భావమునందు గల స్వల్ప వ్యత్యాసం మనం గమనించ వచ్చు. పదవ అధ్యాయమందలి పదిహేడవ శ్లోకములో కృషుడిని "యోగీ" అని సంభోదించగా ఇచట "యోగీశ్వరా" అని పిలుస్తున్నాడు. అనగా, పరమ యోగులకు కృష్ణుని ఈశ్వరునిగా అర్జునుడు గుర్తుఎరిగి వ్యవహరిస్తున్నట్టుగా మనం గమనించ వచ్ఛు. మనయొక్క అర్హతార్హతలు నిర్ణయించునది ఎవరు? గీతాగ్రంథము లోని అయిదవ అధ్యాయములో పేర్కొన్నట్టు, "విద్యా వినయతే సంపన్న". మన ప్రయత్నము ఎంత బృహత్కరమైనప్పటికిన్నీ అందులో వినయం లోపించిన యెడల భగవంతుని సంపూర్ణ కృపా కటాక్షములు తప్పని సరిగా మనకు లభించవు. ఇతిహాసమునందు ఎన్నో మంది రాక్షసీ మరియు అసురీ ప్రవుత్తిచిత్తులైన వారు అమరత్వ ప్రాప్తినకై ఘోర తపస్సులను చేసిన వారే. కానీ భగవంతుడు వారి అహంకార చిత్తము గమనించిన వాడై, వారి కోర్కెలను తగు పరివర్తనం గావించి వర ప్రధానమును చేయుట మనకి తెలిసిన విషయమే. ఇందున మనకు ప్రస్ఫుటఉదాహరణాలు హిరణ్య కశిపుడు, రావణా శురుడు ఇత్యాదులు. కానీ అదే సమయములో విభీషణుడు తన తపస్సు ఫలితముగా తనకు "సదా ధర్మమార్గాచరణ జీవన" వరము ప్రసాదించమని అడగగా, అతనికి "చిరంజీవత్వం" అనుగ్రహించాడు. తొమ్మిదవ శ్లోకము మొదలు పదునాల్గవ శ్లోకము పర్యంతము, భగవానుని అమోఘమైన విశ్వరూప వర్ణనం సంజయుడు గావిస్తాడు. భగవంతుని విశ్వరూపనగా అది ఎట్టిది ? విశ్వమంతటి నందు ఆ భగవద్ స్వరూపము సందర్శించడమనేనా ? అర్జనుడు ఆ యొక్క బ్రహ్మాన్డ రూపమునందు అసంఖ్యాకములైన ముఖములు, కన్నులు, ఆయుధములు, ఆభరణములు ఇత్యాదులు దర్శించగలిగెను. ఆ రూపము అనేకమైన దివ్య మాలలు ధరించి సుగంధములను అనులేపనము గావించి దేదీప్యమానముగా విరాజిల్లుతుండెను. అనంతములైన సూర్యుల కాంతి కన్నను ఆయన యొక్క తేజము హెచ్చిల్లుతూ ఉండెను. ఈ దివ్యరూప వర్ణనము సంజయుడు ఎవని తో చేయుచుండెను ? ధృతరాష్ట్రుని తోనే గదా ? ధృతరాష్టునికి కృష్ణుని దివ్యమహిమలు నూతన విషయములు గావు గదా ? కౌరవ పాండవుల సంధి ప్రయత్న సందర్భములో శాంతి దూత విచ్ఛేసిన శ్రీ కృష్ణుడు, ఆ గుడ్డి రాజు తన మహిమల ప్రభావములను గుర్తెరెగి అయినను జననష్టదాయకమైన యుద్ధము ను విరమిస్తాడేమోనన్న భావనతో అతనికి తన యొక్క విశ్వరూప సందర్శన భాగ్యము ను ప్రశాదించెను. ఇంతటి పరమోతృకృష్టమైన దివ్య దర్శనం గావించినను ఆ కౌరవ రాజు యుద్దమునకే ఎందువలన మొగ్గు చూపెను ? కృష్ణుడు ధర్మ పక్షపాతి కదా, తదునుగుణంగా ఆయన యొక్క విశేష కరుణ పాండవుల పట్ల ఉన్నదని తెల్సి కూడా కౌరవులు ఈ ఆత్మహత్యాసాదృశ్యకమైన ఈ యుద్ధమునకు దుస్సాహసించెను ? ఈ సర్వ జగత్ పరమాత్మ యొక్క లీలా మయా వినోదనమునకు వర్తించుచున్నదన్న విషయం మనకు అవగతమవవలెను కదా ? భాగవత కథా సందర్భమునందు కూడా శ్రీ కృష్ణుడు యశోదా మాతనకు ఈ సకల విశ్వము తనయందే నిండి ఉందన్న సత్యము ఆవిష్కరింప చేసెను గదా ? కానీ ఆమె ఆ సర్వేశ్వరుని మాయా మోహమునకు లొంగినదై తదుపరి క్షణము నిండి కృష్ణుని తన యొక్క గారాల పట్టి అనే వ్యవహరించెను కదా ? ఈ మాయనుండి విముక్తి పరమయోగీశ్వరులకు కూడా అసాధ్యము అయిన యెడల సామాన్యులకు ఏమి సాధనం, ఆ పరమేశ్వరుని సంపూర్ణ శరణాగతి తప్ప ? భగవంతుని విశ్వరూపమును దర్శించిన అర్జునుడు ఆనందతన్మయత్వం తో ఆ రూపము ను కీర్తించ సాగెను. ఆ భగవంతుని అనంత బాహువులు, పాదములు సర్వత్ర వ్యాప్తి చెంది ఉండెనట. ఇదే మాదిరి ఆ లీలామానుష రూపమును పురుష సూక్తము కూడా వర్ణిస్తున్నది. స॒హస్ర॑శీర్షా॒ పురు॑షః । స॒హ॒స్రా॒క్షః స॒హస్ర॑పాత్ । స భూమిం॑-విఀ॒శ్వతో॑ వృ॒త్వా । అత్య॑తిష్ఠద్దశాంగు॒లమ్ ॥ అర్జునుడు ఆ స్వామిని కీర్తిస్తూ, ఈ సర్వ జగత్తు నీ యొక్క కనుసన్నలనలోనే చరిస్తున్నది. కఠోపనిషత్తు నందు పేర్కొన్నట్టు భయాదస్యాగ్నిస్తపతి భయాత్ తపతి సూర్యః భయాద్ఇంద్రశ్చ వాయుశ్చ మృత్యుర్ధావతి పంచమః సకల దేవతలు నీ యందు మిక్కిలి భయావర్తులై తమ తమ కర్తవ్యములను ఆచరిస్తున్నారు. వక్త్రాణి తే త్వరమాణా విశంతి దంష్ట్రాకరాళాని భయానకాని । కేచిద్విలగ్నా దశనాంతరేషు సందృశ్యంతే చూర్ణితైరుత్తమాంగైః ఈ యొక్క భయానక రూపమును చూచిన వీరాధివీరుడు, విజయనామధేయుడైన అర్జునుడు భయకంపితుడై కుపితుడై ఉన్నాడు. సృష్టి స్థితి లయకారకుడు ఆ భగవానుడే. ఇచట అర్జునుడు స్వామీ యొక్క లయకారక స్వరూపమును దర్శించు చున్నాడు. ఆయనచే తన యొక్క సకల బంధుజనములు, మిత్రులు గ్రసించబడుచున్నారు. అర్జునుడు మిగిలిన పాండవులతో పోలిస్తే కృష్ణుని తో మిక్కిలి సమయం గడిపి ఉన్నాడు. కృష్ణ సోదరి అయినా సుభద్ర ను పరిణయమాడి అతనితో బంధుత్వం కూడా సంపాదించు కొన్నాడు. అయన తనకు సముడనే భావన తోనే తన యొక్క రథసారధ్య భాద్యతను కూడా కృషునికి ఇవ్వ అంగీకరించాడు. అయితే ఇప్పుడుకృష్ణుని పట్ల అతనికి ప్రేమ భావన బదులుగా భీతి భావన కలగసాగింది. భగవంతుని సాకార రూపము చూసిన పిమ్మట భీతి భావన కలిగిన మరొక సందర్భం దుష్టసంహారణ కొరకై వెలిసిన నృసింహ అవతార మప్పుడు. ఆ సమయమునందు సమస్త దేవకోటి భయభ్రాంతులై ఆయన రూపమును ఉపసంహరింపమని మరల ప్రహ్లాదుడినే వేడుకొన్నారు ఈ యొక్క మహోతృకృష్టమైన స్వరూపం ని చూసిన అర్జునుడు భయాక్రాంతుడై ఆ భగవంతుని హేతువు మరియు ప్రవృత్తి లను తెలియసుకొనగోరాడు. హే అర్జునా - ఈ సకల విశ్వము, ఘటనలు, ప్రసిద్ధ జనులు, సంస్కృతులు, భాషా స్వరూపములు అన్నియూ కాలగర్భమునందు కలియవలసినవే. భగవానుడే ఆ కాల పురుషుడు. నీవు ఒక నిమిత్తునవి మాత్రమే. ఈ ప్రతిపక్ష సైన్య హతమునకు నీ ప్రమేయాప్రమేయములు అనవసరము. ఈ సృష్టిలోని సకల దేవతా దర్శనము అర్జునుడు ఆ యొక్క విశ్వరూపమునందే గాంచెను. ఆయన ఈ యొక్క సృష్టి కార్యనిర్వహణార్థముకొరకై ఈ దేవతల నియోజించెను. ఇంతటి మహాత్ముని యెడల అర్జునుడు తన యొక్క సఖుడని తలంచి అజ్ఞానంతో చేసిన తప్పిదాలను గుర్తు తెఛ్చి కొని ఆటను పశ్చాత్తాపము చెంద సాగెను. ఈ సందర్భములో మనకు సుపరిచితమైన వెంకటేశ్వర స్త్రోత్ర ము లోని ఈ పంక్తులు జ్ఞాపకము రాక మానవు కదా అజ్ఞానినా మయా దోషా న శేషాన్విహితాన్ హరే । క్షమస్వ త్వం క్షమస్వ త్వం శేషశైల శిఖామణే ॥ హే స్వామీ - నా యందు అపార కృపా కటాక్షములతో నీ యొక్క అమోఘమైన విశ్వరూపము ను నాకు చూపినావు. కానీ నీ యొక్క భయానక స్వరూపము నేను చూడలేకున్నాను. నా యందు దయవుంచి, నీ శాంతాకారమును మరల స్వీకరించు, అని ప్రార్ధించెను. ఈ అధ్యాయము చివరలో భగవానుడు మన అందరి యందు అమిత ప్రేమా వాత్యలాలతో "ఎవరైతే నా యందు నిష్ఠ తో నిరంతరం నన్ను సేవింతురో, సర్వ ప్రాణిల యందు ద్వేషరహితులై ఉండెదరో వారు మాత్రమే నన్ను చెర గలుగు తారు " అని సందేశం ను ఇ చ్ఛేను